viernes, 18 de marzo de 2016

11. gaia FRANKOREN DIKTADURA EUSKAL HERRIAN 2


11. FRANKOREN DIKTADURA EUSKAL HERRIAN 1.DIKTADURAREN EZARPENA
Lehen frankismoaren ezaugarriak:homogeneotasuna(herrialde guztiak berdinak) aspektu sozial, ekonomiko eta kulturaletan.
1.1 Gerra ondoko krisi ekonomikoa
1• Nazioarteko isolamenduaren ondorioz ez zen politika autarkikoaren egoera hobetu 1950 arte.
Gerra ondoko krisiak modu ezberdinean gizarte talde ezberdinei.
Gehiengoak hornidura zailtasunak, produktuen salneurrien gorakada, soldata baxuak eta gosea.
Zailtasun ekonomikoak kezkarik handiena.(norberaren eta familiaren bizi iraupenerako)
2• Estatuak bizitza publikoaren arlo guztietan errepresio eta kontrol gogorraren ondorioz ez zegoen aldaketarako aukerarik.
1.2 Gerra ondoko krisi politikoa
1• Politika arloan Erregimen frankista ezartzea : Estatu zentralizatua.-> Zigorrak, kartzelatzeak,fusilatuak...
2- Lehen hamarkadan bereziki oposizioaren ekimenak zaildu,
-Eraginez: antifrankistak oharkabean pasatzen saiatu.
3• Nazionalismoaren aurkako errepresioa Euskal Herrian oso gogorra:- Katoliko izateak lagundu zien.
1.3 Gerra ondoko krisi kulturala
1• Irakaskuntzan irakasle euskaldunak modu bereizi gogorrean jazarriak. Euskal irakasleak zigorrak.
2• Komunikabideei dagokionez, erregimenaren aurkako guztiak itxi eta ondasunak Mugimenduaren prentsaren esku.
- Irratiarekin: erregimenaren kontrola erabatekoa. Emisora guztiak informatibo bakarra.

3•Euskara eta euskal kultura gogor zigortu batasunerako neurriek.
- Jendaurrean euskaraz egindako adierazpenen aurkako jazarpena. Muturreko neurriak ezarri:
- Ezin zen euskaraz hitz-egin ezta euskarazko izenik erabili.
- Enpresa eta establezimenduak izenez aldatu
behar.
- Kanpo santuetan euskarazko testuak zituen hilarriak suntsitu.
- Helburua euskal nazionalismoa zigortzea.
1.4 Frankismoaren barne arazoak
1- Frankismoaren arazoak lehenengo unetik.
- 1942an , Bilboko Begoñako basilikan ekimen karlistaren aurka izan zen falangisten atentatuan
-1945an, Iruñeko Gazteluko plazan izan ziren gertakari armatuetan.
2- Batasun nazionalaren eta tradizionalismo erlijiosoaren asmoen aurrean elkartuta.
3- Euskal Herriko Aldundi eta Udaletan karlista gehiago. Falangista gutxi.
2. FRANKISMOAREN AURKAKO OPOSIZIOA
1-Erregimenak zituen zailtasunak eta nazioarteko isolamendua gainditzen saiatzen ari ziren bitartean (1955 Espainia NBE an onartzea lortu) errepresio eta propaganden bidez.
2-Oposizio antifrankista diktaduraren sendotzea oztopatzen eta erregimen demokratikoa berriz ezartzen saiatu;
- EH kasuan 1936 onetsitako autonomiaren berrezarpenaren bidetik joan behar edo beste autogobernu moduren batetik.
2.1 Eusko Jaurlaritza erbestean
1-EH erakundeen iraupen sendoari eutsi, erbestean mantendu eta alderdi gehienak biltzen zituen. Jose Antonio Agirre lehendakaria. Eusko Jaurlaritza politika espainiarraren osotasunean ere eragina. Haren ospea gerra zibilaren amaiera ondoko uneetan eraiki, errefuxiatuen laguntza lortu zuenean.
2-E.H nazioartean ospea zabaltzea ekarri zuen. Batzuk EH itzuli ziren beste batzuk Frantzian gelditu gerra zibila bukatu zenetik.
2.2 Ezkerreko indarrak
1-Sozialistek eta komunistak lehenengo urteetan jokatzeko aukera gutxi izan zuten. PSOE oso zatikatuta.:
-Gatazkarik handiena Mexikon gertatu, Prieto Eusko Jaurlaritzarekin zituzten harremanak eten.
-PCEk gerra aurretik ere indar gutxi zuen EH.
2.3 Baionako ituna
1-1945ko munduko gerra bukatzear zela EH ia alderdi eta sindikatu guztiek Baionako ituna sinatu: Errepublikaren, Estatutuaren eta Eusko Jaurlaritzaren alde azaltzen ziren. Batasuna berreskuratu nazioarteko egoera aldekoa izanik. Francoren erregimena gaitzetsi, oposizio euskaldunak
2-1945etik aurrera ekintzarik garrantzitsuenak burutu. 1947ko erreferendum frankistan egindako abstentzioa,
3-Estrategia honen gorengo unea 1947 eta 1951ko greba orokorrak izan ziren.
4-EAJkoa tradiziozko erakunde sindikalek eta langile gehienen bizirik irauteko arazoek bat egin. Bizkaian eta Gipuzkoan tradizio industrial, nazionalista eta sozialista handiagoa zutenak ekintza klandestinoak oinarrizkoak izan ziren. Eusko Jaurlaritzaren kontsignei jarraituz: Araban eta Nafarroan 1951ko grebak antifrankistak erosteko ahalmenaren jaitsieraren eta langileen, katolikoen eta karlisten sektoreek erregimenaren bilakaerarik gogaituta zeuden.
5-Greba orokorrek Bizkaiko gune industrial eta Gipuzkoako alde bat (Araba eta Nafarroakoak ere) geldiarazi.
6-Erregimenak errepresio gogorra eginez greba ez zen mugimendu nahikoa garrantzitsua izan, ez zen erregimena ataka larrian jartzeko modukoa izan.

2.4 Oposizioaren krisialdia
1-Ia 15 urteko diktaduraren ondoren, errepublikar aldia nekeak jota zeuden. Zenbait erbesteratu eta Eusko Jaurlaritzaren oniritziarekin barnera itzuli ziren. Txertatzeko aukera izan zuten eta 50 hamarkadan oposizioak krisia jasan zuen.
2-Nazioarkeko politika erabakigarria izan zen oposizio euskaldunaren krisian. Francok AEBekin eta Vatikanorekin egin zituen hitzarmenekin isolamenduaren amaiera. EAJ eta Eusko Jaurlaritza eskuak lotuta utzi eta erakundeak erbestean bizirik mantentzea, garai hobeen zain egotea. Krisialdi honen ikurra Eusko Jaurlaritza Parisen zuen egoitza uztera behartu zuen eta gobernu frankistaren jabetza izatera pasa zen.
3 -Oposizioaren zatiketa gertatu, Prietok estrategiaren eraginez ezkerreko errepublikar sozialisten eta monarkiko demokraten arteko hurbilketa bultzatu. Monarkia demokratikoa ezarri ahal izateko alderdiak gehiago zatitzea: EAJ, Telesforo, Monzon aukera monarkikoaren jarraitzaileei dimisioa aurkeztu zien.
4-Eusko Jaurlaritzak Francoren aurkako estrategia krisialdian erori. Apenas oposizioaren aurkako ekimenik propaganda alderdiak mantentzen saiatu baziren.
5-1953 eta 1957 artean EAJ berregituratu egin, mugimendu europarrean eta nazioarteko demokrata kristauen eraketan parte hartu zuen.
-Oposizio aktiboagoa bultzatzeko EGI EKIN barruan integratu .Geroago EAJtik aldendu,disolbatu eta ETA sortu.
6-1956 Parisen Munduko Lehen Kongresua izan. Eusko Jaurlaritzaren eraketaren 20.urteurrena ospatzea helburu. Arrakasta handia izan eta parte hartze zabala, indar sozial guztiak bildu zituzten. Zailtasun berriak antzematen hasi ziren. ETA azalera atera. Jose Maria Leizaolak ordezkatuko zuen gertakizun hauek euskal antifrankismoaren aldi berri.

3. GARAPEN AROA ETA OPOSIZIO BERRIA
60ko hamarkadatik Aurrera
3.1 Garapen aroa
1• 60ko hamarkadan, Euskal Herriak industrializazio prozesu berria.
Bizkaian eta Gipuzkoan ez ezik. Araban eta Nafarroan ere izan zuen eragina.
-Inmigranteak iritsi ziren : gizarte anitzagoa eta konplexuagoa. Bizimoduaren aldaketak...
2• Kontsumo gizartean sartu : telebista, autoa, turismoa...
- Estatu Batuetako edo Europatik zetozen moden eraginak.
3• Ez zuen aldaketa politikorik ekarri. Egiturak mantendu.
4.Mugimendu kooperatibisten sorrera
3.2 Oposizio berria ( 60 hamarkada )
1. Garai lasai samarra bizi.
- oposizio berriak oraindik ez zuen ezarpen maila handia.
2• Erregimenak errepresioa arindu zuen.
3• Baina ETAren ekintzak eta arazoak areagotu >(ondorioz)ugaldu egin ziren erregimenaren aparailu
errepresiboak
4• PSOEk frankismoaren azken aldian, bere egiturak berritu zituen. Lider berria ezarriz : Nicolas Redondo eta
Enrique Mugica. (1970 eta 1971 artean )
Diktaduraren arazoak Euskal Herrian.
5- Oposizio berri baten agerpena: eliza eraberritu ,ikasleen mugimendu berria, kulturaren erresistentzia,ikastolak jaio...
- Oposizio berriak gizartearen esparru guztiak politizatzen zituen.
6- ETAren agerpenarekin Leizaolaren gobernua baztertu egin zen.

a) Langile mugimenduaren suspertzea
1-• Oposizio berriak > langile mugimendua berragertzea ekarri ( UGT, CNT eta ELA-STV) CC OOen inguruan.
2-• Harreman laboral eredu berriaren hasiera : soldatak hobetzea, langile klasea egituratu
- enpresari eta langileei soldatak eta lan baldintzak hitzartzeko aukera eman zuten.
- langileek parte hartze handiagoa.
2• Grebak ugaldu ziren 1962tik Aurrera > errebindikazio laboralak sozio-politikoei gailendu.
3-Diktadurak edozein gatazka politikotzat hartzen zuen.
1962 eta 1967 artean erregimenak grebei jarrera jasanbera samarrak.
4• 1967tik aurrera, Bizkaian errepresioa areagotu eta grebak eta langileen mugimenduak gero eta politizatuagoak.
Gipuzkoan, 1961an zenbait liskar bakan . 1966tik aurrera Bizkaikoaren antza. 1969an Estatuan grebagehien. Bizkaiko 113ak gaindituz.
- Gipuzkoan sortu zen LAB sindikatua 1974an. Klase errebindikazioekin batera Euskadiren Independentzia
eskatzen zuen.
Nafarroan gatazkak izan ziren lan munduan eta CC OO azaldu 1966.
- 197ltik 1973rako aldia langileen krisi eta geldialdi garaia izan.
•Frankismoa zen azken urteetan, probintzia gatazkatsuenen zerrendari Nafarroa gehitu ( Bizkaia, Gipuzkoa, Bartzelona, Madril eta Asturiasekin batera) Araban 1969 arte ez gatazkarik. Azpimarragarriena Michelinek 1972an egindako greba.
b. Kulturaren eraberritzea
-Euskara batuaren garapena; euskaraz idatzitako liburuen argitalpena, Euskaltzaindiaren suspertzea. Lehenengo ikastolen sorrera giltzarri izango ziren sinboloak sortu zirelarik. Ez dok Amairu (Oteiza, Mikel Laboa...)

c. ETAren agerpena (1959)
1-ETAk tradiziozko nazionalismoarekin haustea ekarri zuen. EAJk oposizioaren protagonista nagusia 60hamarkadaren erdialdetik aurrera ETA izan zen.
2-Askapen soziala nazionalismoarekin batu zuen eta EAJrekin harremanak zailak izan ziren.
3-1967 aurrera ekintza armatuak areagotu. Frankismoak errepresioaz erantzun eta ETArekiko elkartasuna sendotu, oposizio antifrankistaren aldetik nagiz nazioartetik.
4- Burgosen 1970 ospatu zen Gerra Kontseilua zela eta ETAko sei kideri heriotza zigorra ezarri zietenean, Francok gero indultoa eman eta ETAko kideren fusilamenduetan.
5-ETA gero eta bideratuago zegoen bide armatura eta aktibismo iraultzailera: argi eta garbi. ikusi zen hau. 1973, Carrero Blanco, gobernu frankistako presidentearen hilketan. Hurrengo urtean ETAk lehergailu bat jarri 13pertsona hil..
6- Haren zatiketarik garrantzitsuena eragin zuen>ETA militarra eta politiko-militarra.
d-Elizaren oposizioa
-Bizkaia eta Gipuzkoan,batez ere:
1-1960an agiria atera frankismoaren zapalkuntza salatzeko.
2-Kontzilioa ta gero Derioko Mintegian itxialdia diktadura bukatzea eskatuz.
3-Zamorako espetxean :GOSE GREBA
4-Añoveros Apezpikuaren pastorala elizatan irakurriena EUSKAL KULTURA eta IDENTITATEA ONARTZEKO asmoaz.
-Erregimenaren aldetik liskar handia:botatzeko zorian Añoveros.
-Eliza-diktadurak ika mika gogorrak:bertan behera dena.
4. DIKTADURAREN DEUSEZTEA
1-Oposizio desberdinen erasoen aurrean desegiten joan zen. Garaiz kanpoko eta zaharkitua geratu. Franco hil ondoren erregimena desegin eta desagertu zen.


21 testua


22 testua