miércoles, 7 de octubre de 2015

2 BATX. 6. testua. 1876ko UZTAILAREN 21eKO LEGEA

6. testua. 1876ko UZTAILAREN 21eKO LEGEA
A-TESTUAREN KOKAPENA Testu hau historiko, politiko eta(mota) juridikoa, lehen mailako iturria da. Publikoa ere bada, Madrilgo Gazetan argitaratua. Egilea kolektiboa da Gorteak (Kontserbadoreak gehiengoa eta bere burua Canovas del Castillo) baitira erregearekin batera eta hartzailea, herria(Bizkaia,Gipuzkoa,Araba eta Nafarroa). Data, 1876koa. 
Asmoa:Legearen eginkizuna foruak ezabatzea da. Izan ere, 1876ko konstituzioarekin batera lurraldeen batasun juridikoa eta fiskala lortu nahi zuten eta eginkizun horretarako oztopoa ziren foruak. Foruen abolizioarekin, momenturaino izan zituzten pribilegioak galdu ziren. 
B-TESTUAREN IDEIA NAGUSIAK: Testu honetan Euskal foruen indargabetzeko hainbat artikulu ageri dira: Euskal herrikoek arma zerbitzura joateko eta norberaren ondasunen proportzioaren arabera estatuko gastuetan laguntzeko izan zuten betebeharra (1. Art.); gizonezko kupoa aurkezteko betebeharra armadako kintetan eta berezien kasuan (2. Art.); Zergak salbuespena abolitu: estatuko gastuetan parte hartzeko betebeharra, beste probintziak bezala kontribuzio, errenta eta zerga arrunta eta bereziak ordaintzera zegokion proportzioan (3. Art.); Euskal probintziek onartuta, Gobernuari baimena eman zion antzinako errejimen foralean beharrezko erreformak egiteko, Euskal Herria eta nazioaren arteko adostasuna lortzeko (4. Art.)
C TESTUINGURU HISTORIKOA: 

XIV mendea baino aurretik Euskal Herriko sistema politiko-ekonomikoa forala zen. Foruek lurralde ohiturak bildu eta finkatzeaz aparte, nahiko autonomia-maila izaten zuten beren ezaugarriak zirela eta: derrigorrezko soldadutza egitetik salbuetsita zeuden biztanleak, bakarrik parte hartuko zuten haien lurraldea zuzenean mehatxatuta bazegoen; zergak ordaintzetik salbuetsita egotea, aduanak Gaztelan zeudenez atzerriko produktuak inportatzeko askatasuna zegoen; kaperatasun unibertsala; Foru-baimeneko eskubidea; autonomia merkataritzako eta ekonomiarako, … Batzar Nagusiak foruen erakunde nagusia zen eta gai ekonomiko eta judizialak bermatzen zituen. Erakunde betearazleak diputazioak ziren eta eskualde bakoitzak berea zeukan. 
Lege honek zenbait ondorio izan zituen: foruak ezereztean, soldaduska derrigorra bihurtu zen, eta lurralde bakoitzeko biztanle kopuru bat soldaduskara joan behar zen (ordaintzen zutenek ez zuten joan behar); Canovasek kontzertu ekonomikoa eman zuen euskal herriko biztanleak ez haserretzeko eta foruak ezabatu ondoren zenbait salbuespen onartu zituen euskaldunentzat); azken gerra zibilaren garaileen alde (liberalen alde) egin zutenak, zerga eta soldaduskaren salbuespena izango zuten 10 urterako. Foruen abolizioak euskal nazionalismoa indartu zuen geroago ikusiko dugun bezala
Gerra Karlistetan foruen autonomia-maila defendatzen saiatu zen:-Karlisten artean foralistak zirenak egongo ziren: gehienak nekazariak, jauntxo txikiak eta eskulangileak izango ziren. Foruek haiei lehentasuna ematen zieten eta liberalek ezarritako erreformak, hala nola desamortizazioak, talde hauei kalte handia eragingo zizkieten beren egoera txarrago eginez. 
Canovasek foruen azken ondarrak kendu zituen.Hala ere, Euskal Herrian ezberdintasun batzuk iraundu zituzten. 1878an, Kontzertu Ekonomikoen araubidea eman zuen, non lurraldeko zerga gehienak biltzeko eta kudeatzeko eskubidea lortzen zen. Horren truke, Estatuari kupoa emango zitzaion, beraz, diputazioek zerga eta administrazio esparruetako autonomia berreskuratu zuten. Hori zela eta, zergak txikiagoak ziren eta ekonomia hobetu zen, batez ere, garraiobide arloan. Euskal oligarkiak ezarritako sistema fiskalak ere fortuna handiak eta industrializazioaren garapena ahalbidetuko zituen.
D-TESTUAREN GARRANTZIA

ITURRIA,WIKITEKA

2 BATX.5. testua. 1839ko URRIAREN 25eko LEGEA.IRUZKINDUTA

5. testua. 1839ko URRIAREN 25eko LEGEA.
a-TESTUAREN KOKAPENA :Testu hau lehen mailako testu historiko-politiko-juridikoa eta publikoa da, Espainiako Gorteek egindakoa moderatuak eta Mª Cristina erreginak berretsia. Hartzailea, herria da.
Lege hau lehenengo gerra karlistaren ondoren egin zuten. Nahiz eta konstituzio liberalek orokorrean foruen legeak kendu nahi izan, Bergarako hitzarmenaren ondorioz, erreginak foruak errespetatuko zituela zina egin zuen, batasun konstituzionalari kalte egin gabe 

B-TESTUAREN ANALISIA ETA IDEIA NAGUSIAK
 Lehenengo artikuluan: Euskal probintzietako foruak berretsi zituzten monarkiaren batasun konstituzionalari kalte egin gabe. Bigarren artikuluan esaten da Gobernuak Gorteei proposatuko ziela aldaketen bat egitea foruen eta konstituzioaren arteko adostasuna lortzeko, Euskal probintziei eta Nafarroari entzun ondoren. Zalantzak edo zailtasunak agertuko baziren, behin-behineko irtenbidea emango zitzaien, Gorteei berria emanez. Modu honetan, Gobernuak foruen beharrezko aldaketa egiteko ahalmena lortu zuen.


C-IRUZKINA
Lege hau I Gerra karlistaren ondorio bat izan zen. Legeak ez zuen konpondu foruen arazoa (konstituzioarekiko armonizazioa), zehaztu gabekoa baitzen, baina karlistek eta liberalek onartu zuten arazorik gabe. Beste aldetik, nahiz eta karlistek gerra hau galdu, Espainiako egoera sozial, politiko eta ekonomikoa ona ez zenez, 1839ko Bergarako hitzarmenean, karlistak eta liberalak akordio batera heldu ziren. Liberalek, bake soziala mantentzeko, karlistei “amnistia” eman zieten. Gainera, foruak mantenduko zituela zina egin zuten lege honen bitartez. Karlistek, berriz, erreginatzat hartu zuten Isabel II.
Hala ere, Esparterok, praktikan, (ez lege baten bitartez) Euskal lurraldeetako beste foruak ere kendu zituen nazioa bateratzen ahalegintzeko asmoz. 
Euskal Probintzietako Foruen erreforma (1841-X-29) Esparteroren erregeordetzaren garaian Euskal lurraldeetan ere ezarri zen legedi progresista. Euskal probintzietako administrazioa eta legedia Estatuaren menpe jarri ziren. Estatuko legeak aplikatuko ziren udal-antolamendu guztietan. Hori dela eta matxinada sortu zen euskal probintzietan. Esparterok gogor zapaldu zuen altxamendua Donostiako liberal burgesen laguntzarekin eta dekretu hau eman zuen, 1841eko urriko legea : Ondorioak honako hauek izan ziren: Hiru probintziak Espainiako gainerako lurraldeen maila berean zeuden, administrazioari, arlo juridikoari eta muga zergei zegokienez; Foru baimena deuseztatu zen; barneko mugak mugara eraman zituzten; estatuaren legeak aplikatu ziren udal antolaketan. Hala ere, lege hark ez zituen erabat indargabetu foruak, oraindik ere ezaugarri militar eta zerga bereziak gorde baitzituzten euskal lurraldeek Estatu liberal berriaren barruan. 
Baina 1844an kontserbadoreek foruak berriro indarrean jarri zuten, murriztapen batzuekin. 1876an, 3.gerra karlista galdu zenetik, behin betiko abolitu ziren foruak Euskal lurraldeetan.
Bergarako konpromisoa lege bihurtu zen 1839 Urriaren 25eko legearekin. Bergarako hitzarmenarekin 1go gerra Karlista amaitu zen. Liberalismoaren garaipena izan zen, baina hitzarmen hori zela bide gobernu liberalek foru araubidea errespetatu zuten. XIX.mendean zehar foruen arazoa agertu zen une ezberdinetan, bi ideologiak, absolutismo (karlismoa) eta liberalismoa aurrez aurre kokatzen. Karlistek bizimodu tradizionala eta Erregimen Zaharra defendatu zituzten eta liberalek iraultza burgesaren funtsesko aldaketak bultzatu nahi zuten. 
Hala ere, lege hau argitaratu eta bi urte geroago, Nafarroak galdu zituen foruak, 1841an, Lege Paktatuaren bitartez (Ley Paccionada), Espartero erregeorde zen garaian. Euskal Herriko foruzaleek ez zuten fronte bateratua osatu eta, Nafarroarekiko negoziazio partikularrei esker, egin zuten lege hau. Ondorioz, Nafarroa erresuma izatetik Espainiako probintzia izatera igaro zen. Probintzia berezia, autonomia fiskalari eta administratiboari eusten zielako. 
Berrezarkuntzaren hasieran, Alfonso XII erregealdian hirugarren gerra Karlista amaitu eta gero 1876ko Legearekin Euskal foruak abolitu zituzten. Hala ere, 1878an, Canovas del Castillok ezegonkortasun politikoa sahiestu zuen salbuespen erregimena sortuz: kontzertu ekonomikoak. Horien bidez, Euskal probintziek finantza autonomia lortu zuten. Modu horretan batasun konstituzionalaren printzipioen barruan euskal autonomia fiskala onartu zen
Lurjabeen eta merkatarien burgesia berriak etekin handiak jaso zituen autonomia fiskalari esker, haren bidez bermatzen baitzen Nafarroaren zor publikoaren ordainketa

D-TESTUAREN GARRANTZIA.

ITURRIA:WIKITEKA

martes, 6 de octubre de 2015

2 BATX. 3. testua. MENDIZABAL-en DESAMORTIZAZIOA (1836) iruzkinduta

. 
4. Mendizabalen Desamortizazio Dekretua   iruzkintzeko galderak
BM ERREGINA GOBERNADOREARI EMANDAKO AZALPENA

Andere: Nazioaren jabego bihurtu diren ondasunak saltzea ez da emandako hitza betetzea eta errenten produktuaren amortizazio berdinaren bitartez zor nazionalari berme positiboa ematea soilikzorion publikoaren iturri oparoa irekitzea da; hildako aberastasuna berpiztea da; industriako eta zirkulazioko kanaletako oztopoak kentzea da; herrialdeari bertako gauza guztiekiko maitasun natural eta sutsua itsastea da; aberria zabaltzea eta aberriarekin bat egiteko lotura berri eta sendoak sortzea da; azken batean, ordenaren eta askatasunaren ikurra den Isabel II.aren tronu gorenarekin identifikatzea da. Ez da merkataritzako espekulazio hotza, ezta kreditu eragiketa ere (...); animazio, bizi eta zorioneko elementua da Espainiarako. Horrela azaldu badezaket, bere politika pizkunderako osagarria da.

Nazioak dagoeneko eskuratuta dituen ondasunen salmenta egiteko eta bere emaitza materialerako BMren onespen agurgarriaren pean jartzeko ohorea izango dudan dekretuak, zor publiko handiaren kopurua murrizteko onura sortu behar du eta beharrezkoa da bai bere joeran, bai bere helburuan eta bai emaitza hura lortzeko erabiliko dituen bitartekoetan, jabe familia oparoa sortzeko goi mailako ideian lotzea eta bat egitea eta haren gozamenak eta existentzia batez ere goi mailako instituzioen erabateko garaipenean bermatzea.
Madrilgo Gazeta, 1836ko otsailak 21

a)Testuaren kokapena : ,jatorria,kokapena,mota,edukia,egilea, data eta tokia,hartzailea eta asmoa.

Testuko parrafo hauetatik atera dezakezu.
“Madrilgo Gazeta, 1836ko otsailak 21”
Andere, BMren onespen agurgarriaren pean jartzeko ohorea izango dudandekretuak, …Isabel II.aren tronu gorenarekin identifikatzea da,..”

3. testua. MENDIZABAL-en DESAMORTIZAZIOA (1836)
a-KOKAPENA-Testu historiko, politiko, ekonomiko eta publiko, lehen mailakoa da. Idazlea, Juan Alvarez Mendizabal(Ogasun ministroa) Egilea:Mendizabalek (Isabel II) Mª Cristinari adierazi zion.Mendizabal,gobernu progresistaren Ogasun ministroa da eta desamortizazioa aurrera eraman zuen.eta hartzailea  Espainiako eliztarrak nagusiki dira. Testu mota:Desamortizaziodekretuari  buruzko informazioa Mª Cristinari emateko egina  ,berak sinatzeko;, gero Madrilgo Gazetan herritar guztientzat argitaratutakoa bete zedin . Data, 1 836ko otsailaren 21 eta gaia da klero erregularren ondasunen desamortizazioa.  Helburua: desamortizazioaren beharra eta zekartzan alde onak azaldu zituen. Horrez gain, desamortizazio prozesuak zer ekarri behar zuen ere azaldu. zion.


b)Testuaren definizioak:hildako aberastasuna, zor publikoa,amortizazioa,nazioaren jabegoa:     
·         Hildako aberastasuna: Esku hilaren menpe zeuden lurrak ziren(eliza), gutxi eta txarto landuak zirenak eta saltzea eta erostea debekatuta daudenak.
·         Zor publikoa: Zor publikoa estatu batek partikular eta beste estatu edo erakundeekiko dituen zorren multzoa da
·         Amortizazioa: 1- (E.Z.)Saldu ezineko  lurrak dira,esku hilen jabetzapekoak.2-Kasu honetan estatuaren zorra kitatzeko errenta nahikoa izango da.
       Nazioaren jabegoa: Estatuaren menpe dauden jabetzak dira.

b-IDEIA NAGUSIAK:Mendizabalek egin zuen Desamortizazioaren definizio labur bat. Desamortizazio prozesuak zekartzan alde onak azaltzeko. Aurkeztu zizkion helburu ekonomikoak: esku hildako aberastasuna berpiztea, industrietako eta kanaletako oztopoak kentzea eta zor publiko handiaren kopurua murriztea. Baita helburu politikoak ere aurkeztu zizkion: Aberria zabaltzea eta aberriarekin bat egiteko lotura berri eta sendoak sortzea, Ordenaren eta askatasunaren ikurra zen Isabel II.aren tronu gorenarekin identifikatzea. Helburu ekonomiko-sozialak: zorion publikoaren iturri oparoa irekitzea, ilustratuek lortu nahi zuten bezala, eta jabeen familia oparoa goi mailako instituzioen erabateko garaipenean oinarrituta.
  
Parrafo nagusi bi :
1-Andere: Nazioaren jabego bihurtu diren ondasunak saltzea ez da emandako hitza betetzea eta errenten produktuaren amortizazio berdinaren bitartez zor nazionalari berme positiboa ematea soilik;
-
-
-

2- Nazioak dagoeneko eskuratuta dituen ondasunen salmenta egiteko eta bere emaitza materialerako BMren onespen agurgarriaren pean jartzeko
-
-
-
c)Testuaren inguru historikoa
1-Zer prozesu irekitzen da  erregina honekin?
C-Testu-inguru historikoa: 1833an Fernando VII hil zenean, estatu liberala behin betiko ezarri zen.
2-Zein da  garai honetako errege-erregina eta zein da bere kronologia?
"BM.Andere.......…Isabel II.aren tronu gorenarekin"
 Eta Isabel II.a Espainiako erregina eta ere ama ,Kristina,erreginaordea
4-Zein talde politikoak hartzen du boterea 1833an?eta zergatik?
-Berdinak dira 1836an boterean daudenak?Zeintzuk dira beraien  helburu politiko-ekonomikoak?
zirkulazioko kanaletako oztopoak kentzea da"
Garai honetan liberal progresistak dira  boterean.Helburua liberalismo politiko ekonomikoa ezartzea da partidu liberalen eskutik.
3-Espainiar erreinuko  guztiak ados daude egoera honekin?Zerk egin zuen eztanda arrazoi horregatik?Non borrokatzen ari dira?

PROGRESISTEKIN :Arlo guztietako arazoak izugarrizkoak izan ziren: lehenengo gerra karlistan murgilduta, diru eza eta zor-publiko handiak, Ogasunaren porrota, sistema politiko berria eta Isabel II.aren tronua finkatu gabe,…
Lehenengo gerra karlistan  Isabel IIa erregina izatearen aurka zeunden  Karlos M. Isidroren jarraitzaileak(karlistak) eta gerra karlistak eztanda egin zuen.Liberalak Isabel II.aren aldekoak ziren. 
56-Zergatik ateratzen dira ondasunak salmentara?Zeintzuk dira salmentara ateratzeko argudioak(politiko-ekonomiko-soziala)?
"zor publiko handiaren kopurua murrizteko onura sortu behar du"
-HELBURUA:Dirua lortzea izan zen desamortizazioaren helburu nagusia Godoyren garaitik. Zor publikoa ezabatzea eta Ogasunaren  egoera larria konpontzea izan zen helburua.Mailegu berriak lortu behar ziren hartzekodunei ordaintzeko eta gerra karlistarako  dirua lortzeko, baina ezin ziren lortu aurreko zorrak ordaindu zuten bitartean.Amerikako herriek independentzia lortuz  handik ez zetorren ondasunik.

" jabe familia oparoa sortzeko goi mailako ideian lotzea eta bat egitea eta haren gozamenak eta existentzia batez ere goi mailako instituzioen erabateko garaipenean bermatzea."

Politikoki bozkatzaile gehiago lortzen ahalegindu ziren.

Nola egin zen salmenta prozesua?Nortzuk izan ziren erosleak?Nortzuk ezin zuten erosi?
"Nazioaren jabego bihurtu diren ondasunak saltzea"
-1836ko dekretuaren bidez, kleroaren ondasunak nazionalizatu edo desjabetu  ondoren lurrak enkante publikoan saldu zituzten. Ordainketa dirutan edo zor publikoan egin zitezkeen.Helburua izan zen lur jabegoaren egitura aldatzea eta, ondorioz, lurraren errendimendua handitzea. Gainera, lurjabe ertainen klase bat sortuko zen.
"hildako aberastasuna berpiztea da"
Maiorazgoaren legearen bidez maiorazgoa ezabatu zen eta lurrak merkatura atera ziren.

7-Zein izan zen desamortizazioaren jatorria?XVIII.mendeko ilustatuen ideiak azaldu.
"zorion publikoaren iturri oparoa irekitzea da"
-Jatorria:jatorri Ilustratua dute :Nekazal Erreformarako txostena.Hau gertatu baino lehen jabegoaren egitura, Maiorazko Legearen (1505) ondorioz, oso berezia zen. Lurren jabeak: noblezia (maiorazko eran: seme nagusiak ondasunak oinordetzan, ez zen lur horietako jabea gozamendua besterik ez baitzuen, eta ezin zituen saldu, lurra lotuak izan zirelako; honi esker, nobleek ondasun gehienak gorde zituzten), eliza (esku hildako eran: ezin zituen saldu, amortizatuak egon baitziren), udalak (2 motakoak: auzo ondasunak herritarrek erabili ahal zituzten ordaindu gabe; berezko ondasunak, alokatu ahal zituzten udalari ordainduz).
Jabetzaren antolakuntza aldatzean, gizarte kapitalista sortuko zen. Jabeak mugarik gabeko eskubidea behar zuen ondasunak (lurrak) aske erabiltzeko (jabetza pribatua ezinbestekoa izan zen liberalentzat); hau lortzeko, maiorazkoa desagertu behar zuen eta Elizaren pribilegioak ere desagertu behar. 
8-Gobernuak lortu zituen bere helburuak?edo Zeintzuk izan ziren ondorioak? Zer gertatu zen gobernu horrekin?

-ONDORIOAK:Estatuarentzat oso inportante izan zenEstatuak diru sarrerak gehitu zituen, ogasun zorra murriztu ahal zuen eta, ondorioz, Ogasunak sinesgarritasuna berreskuratu zuen mailegu berriak eskatzeko). Ez landutako lurra lantzeak produkzioa handitu zuen eta aurreko egoeran baino errendimendu handiago nekazaritzatik lortu zuten,landaketaren espezializazioa Andaluzia,Valencia baina ez zen IRAULTZARIK eman; eta auzo lurrak saltzean erabiltzeko eskubidea galtzeagatik, behe nekazarien bizi baldintzak okertu ziren,jornalari bihurtuz.Goi mailako burgesia eta nobleziak lur gehienak eskuratu zituzten ,latifundio handiak sortuz Espainiaren hegoaldean.
Nork hartu zuen boterea 1837an?
Haustenkunde ondoren liberal moderatuak boterea lortzen dute.

8-Aipatu lehenengo desamortizazioaren garaiak.
9-Zeintzuk dira  ondoren egiten diren desamortizazioak ?Espartero,MADOZ....

-Desamortizazioak XVIII.mendearen bukaeratik hasi ziren , eta ondorengo ezagunena MADOZ ena izango da eta lur komunalak hartu zituen.

d)Testuaren garrantzia garaia ulertzeko
Zein prozesu ekonomiko berria ireki zen testu honekin?
Zein arlo ekonomikoan eta nola aplikatu zen aldaketa hori?
d-LEGE HONEN GARRANTZIA: Desamortizazio honek Estatu liberal (ekonomikoa eta politikoa)ezartzen lagundu zuen:jabetza eskubidea eta askatasun ekonomikoa lortuz.Elizak ondasun zati bat galdu zuen eta Estatuak diru-laguntzak mantentzeko eman zizkion(moderatuekin). Enkante publikoetan lurrak saltzeak ez zuen aldatu nekazarien bizi baldintzak, horiek erosi ahal izan ez zituztelako. Burgesiak, berriz, lurrak erosi zituen eta noblezia antza eta baloreak hartu zituen.

WIKITEKA
Liburua  eta wikipediatik informazio atera.