martes, 28 de febrero de 2012

2 BATXIL. Gerra Zibila EHan 1936-7

Gerra Zibila  EHan 1936-7
3.GATAZKA EUSKAL HERRIAN        ,
-3.1 Hainbat indar politiko
- 1336ko hauteskundeetako emaitzak bistan utzi lau euskal  probintzietan hainbat indar eta estrategia politiko zeudela.
-Euskal Herriko eta Nafarra aukera ezberdinak
   -Gipuzk, eta Bizk. gehiengoa Estatutua betetzearen alde.
EAJ-eta Fronte  Popularra osatzen zuten. KOALIZIOKO  GOBERNUAN.   
- Araban  eta Naf. Antzinako karlistak taldea. (ELKARTE TRADIZIONALISTA) .Errepublikazalearen aurka zegoen, eta altxamendu militarraren alde.
 -3.2 Lehen Euskal Gobernua.
-Madrilen, Estatutua negoziatu ahal izan zuen -Madrilen hitzartu zuten Gorte errepublikazaleek.
-Euskal Herriko Behin-Behineko Gobernua osatu zuten (EAJ eta Fronte Popularra) .
-EAJko kidea zen Manuel de lrujo izendatu zuten gobernu errepublikazaleko Justizia ministro.
- 1936ko urriaren 7an, EAJk lehen euskal gobernu autonomoa zuzendu zuen, Jose Antonio Agirre lehendakari zela.
-Lurraldearen bakantzeak autonomia handiarekin jarduteko  aukera txanpon propioa sortu , foru polizia edo ertzaintza /euskal armada edo Euzko Gudarostea deiturikoa.
-Bataloietan antolatuta aginte bakarra ez egoteko
- berezko politika nazioarteko kontaktuei esker. ( Britania Handia eta Frantzia)
-Euskadiko Herri Auzitegia sortu delituak eta gerrarekin loturikoak epaitzeko.
   -Ohikoak ziren hilketak eta estalitako mendekuak saihestu zituen.
             3.3 Gerra  zibilaren aldiak
a) Fronte Gipuzkoarra  uztailetik-urrira 1936
-Erreketeen erasoa :Nafarroatik  Gipuzkoara  : Irun, Tolosa eta Beasain.
-Beorlegi koronelaren gidaritzapean, Irun hartu zuten, eta Frantziarekin zuten muga itxi zuten .
-Errepublikaren  defentsa ezkertiarren esku Defentsa Batzarraren ardurapean baina armak oso ahulak.
-Defentsa Batzarra EAJk , Fronte Popularra eta  CNTk osatzen  zuten.
-     -Gerra antolatzeko eta lurraldea kontrolatzeko.
 -Anarkisten eta nazionalisten arteko eztabaida eta Fronte Gipuzkoarra desegin.
Eta Mola jeneralaren esku geratu zen.
b) Legutianoren aurkako erasoa Legutiano  aurkako erasoa  , Gerraren bigarren aldian, 1936 urritik-1937 martxoraino
-Defentsa Batzarretatik Euskal gobernu edo Jaurlaritza,osatu berrira .
-Agirreren gobernuak  kontseilaritza nagusiak bere gain hartu (Defentsa kontseilaritza) .
-Arerioren tropek Bizkaia inguruan presio handia.
-Legutiano ( Araba  erasotzeko agindua eman zuen. Baina  eustezko erasoak porrot egin. Eta agerian geratu euskal  armadaren gabezia eta matxinatuen nagusitasuna.
c) Bilboren gainbehera
•Hirugarren eta azken aldia. Apiriletik ekainera 1937.
-Eusko Jaurlaritza aginduan eta Bizkaiko lurretara mugatu.
- Hiriburua defendatzeko  burdineko gerriko ezaguna sortu.
•Condor Legio alemaniarraren eta unitate italiarren laguntzarekin artilleria bidezko erasoak ( Otxandio, Durango , Gernika...)
-Davila jenerala buru zela  burdinazko gerrikoari eraso zioten.
-Alejandro Goikoetxearen laguntza izan nazionalek, planoak  eman zizkienez gune
ahul guztiak primeran ezagutzen zituena,.NAZIONALEK BILBON SARTU ekainean  1937an.
-Euskal armadaren zati handi bat  ( batailoi nazionalistek  osatuta ) tropa italiarren aurrean errenditu zen Santoñan.
-Alderdi ezkertiarrak aurrera egin . Gijon hartu arte.
•Nazionalisten esku. Agirre lehendakariaren euskal gobernua  erbestera joan zen ( Frantzia )
 ERREPUBLIKARRAK
4.1 Politikaren bilakaera.
•Gobernuaren botere zentralaren sendotasun eskasa eta erasoa pairatu behar.
- Beorlegi koronelaren gidaritzapean Irun hartu, eta Frantziarekin muga itxi .
- Azkenik, Gipuzkoa Mola jeneralaren esku eta tropek Bizkaian aurrera egin.
.Errepubliokao armadako-aginte- batasun ezak:PORROTA
• Anarkistek, komunistak gerra irabaztearekin Iraultza sortu.
-Quirogak  dimisioa aurkeztu. Martinez Barriok ordezkatu.
-Altxamendua  jeneralarekin baina elkarrizketak porrot.
-Giralek gobernu ezkertiar moderatua sortu. mendebaldeko demok. Babesa bilatu
•Iraultzak,sortu zirenez bere aginpidea eta laguntza.
-1936 tik Aurrera, Francisco Largo Caballero zuzendu.
- Euskal nazionalistek eta nazionalista katalanek osatu  zuten.
-Euskal nazionalistek eta nazionalista katalanek osatu zuten.
-Euskadiko Autonomia Estatutua  onetsi.
.Aldaketa politikoak
-Estatu kontrola ezarri militarrei. Herri armada sortu.
-Gobernua Valentziara eraman.
-Gobernuaren krisia  Negrin  gobernu buru berria.
-Anarkistek alde batera utzi  eta errepublikanoak batzen  saiatu
-Terueleko gudua , Ebroko gudua I gerraren ezbehar ,etengabeak)  gobernua Bartzelonan finkatzea.
• Madrilen baldintzarik gabeko errendizioa  sinatu.
-Eta gatazkak zirela eta Espainia uztea erabaki. (1939ko ApirilaK 1 )
5. ALDERDI NAZIONALA(laburtu)
..Botere guztiak  Francisco Franco  jeneralaren inguruan.
a ) Batzar militarra
•Nazionalen buru Defentsa Nazionalaren Batzarra.
-Batzar militarra sortu ( Sanjurjo  militarra buru  hil arte ) .
-Franco jenerala izendatu Estatuko  Gobernu buru eta Armadako Txit Jenerala.
B)Estatuaren Batzar Teknikoa
-Laguntza militarra(teknikarik onenak) eta Frankoren  buruzagitza politikoa indartu.
- Espainiako Falange Tradizionalista    JONSena
• Alderdi bakarrean Franko agintari bakarra arrakasta handiak.
c) Frankoren  lehen gobernua
-1938ko urtarrilean estatu totalitarioa ezarri
-Botere legegilea eta betearazlea , Francoren esku.  besteak ezabatu behar.
-.Hainbat printzipiotan oinarrituta:
- Katolizismo kontserbadorean eta tradizio pentsamenduan. eta Jose Antonio Primo de Riveraren pentsamenduan.
-Errepublikaren lege erreformistan deuseztatzea zen helburua:Autonomi Estatutua ,Kontzertu ekonomikoak.
-Estatu totalitarioen(Italia,Alemania) laguntza : elikagaiak, arropa...
5.2) Alderdi sozialak eta kulturalak
b ) Eliza
-Egoera pribilegiatua zuten.
•Hezkuntza erreforma :
-irakasleak trebatu , testuak zentsuratu eta hezkuntza mistoa galarazi.Irakaskuntza pribatua eta erlijiosoa bultzatzea
•Eliza, armada eta falangea obedientziaren eta betebeharren defentsa   ziren.
-Emakumeen sailak   eta emazte-rola betetzera bideratu zuen.
-(Ezin zuten ondasunik izan )
-Euskal apaizteria izan ezik . Besteak alderdi nazionalaren alde jarri
-Bertan altxamenduak justifikatzen ziren.
DEBORAH LOZANO-ZIORTZA BELLIDO
2D

domingo, 19 de febrero de 2012

2 BATX.Industrializazioa Euskal Herrian

Industrializazioa  Euskal Herrian
Euskal herriko industria bultzatzeko faktoreak:

a- Bizkaian eta Gipuzkoako kostaldean: manufakturaren tradizio handia (burdinoletan eta ontzietan) eta burdin mea oso ugaria zen.
b-Erregimen Zaharraren bitarteanmerkataritza librea zegoen, ordenamendu Foralaren oinarrien arabera.


c-Monarkiak jarritako mugak barnealdean zeuden eta praktikan askatasunez inportatzea suposatu zuen, inolako zergarik ordaindu gabe.

d- 1841.urtean muga zergak kostara eraman eta euskal lurraldeak Estatu liberalean ezarpena.
e-Bilboko merkatariak siderurgia industrian inbertsioak egin zituzten .

f-Bizkaiko burdina esportatzen hasi, meategien ustiapen kapitalista eta mearen esportazioa sustatzen zuten legeei eta muga zergei esker.

g-Ekonomia industrialaren ezarpenarekin bukatuko zen bilakaera gertatu zen baina emandako urratsa ez zen lineala izan zeren sarritan atzera eta aurrera ibili ziren eta gainera, lurralde guztietan ez zuen izan eragin berbera.

h- Ingeles iraultzaren eragina Europara hedatu eta Euskal Herrian ondorio txarrak izan zituen: siderurgia krisian sartzerakoan eta merkataritza zirkuitu tradizionalak desagertzean oinarrizko ekoizpenen porrota.

i-XIX eta XX. mendeen artean, landa ekonomiatik ekonomia industrialerako urratsa eman zen.

5.1 Industrializazioa


a-BERANTIARRA:Berantiarra izan zen eta 1841etik 80ko hamarkada arte industria gogogabetuta egon zen.

b-ATZERAPENA:Atzerapen honen zergatiak: faktore politikoetatik hasi ( Fernando VII.aren ekonomia politika geldoa ) , belizistak eta ekonomikoetara ( merkataritza zirkuituaren haustura, siderurgia tradizionalaren krisiari aurre egiteko kapitalaren falta,...)

c-MAILA TEKNOLOGIKO BAXUAGOAA:Euskal industria berria jaiotzean, Europaren maila teknologikoak eskuraezina zirudien eta horregatik ezinezkoa zen Europako herrialdeekin lehiatzea.

d-LANGILE MUGIMENDUA BULTZATU:Industrializazioaren sendotzeak egoera ekonomiko berria sortu zuen. Langile mugimendua ekarri zuen eta benetan bereiztu zuena XIX. eta XX.mendeetan izan zen egituraketa berria izan zen: BIZKAIKOA ETA GIPUZKOAKOA.



5.2 Industrializazio ereduak

1- INDUSTRIALIZAZIOA BIZKAIAN ( 1841- 1898 )

a-LEHENENGO INDUSTRIA MODERNOAK:Siderurgiaren sektorean bakarrik eman zen,eta honen ondorioz, lurralde historiko guztietan industria molde komunak zeuden. Ekonomiaren egituraketaren ahultasun erlatibo bat suposatu zuen.

- Industria bat sortzeko lehen saioak 1841ean izan ziren, burgesia bilbotarreko merkatari talde batek Estatuko Lehenengo Elkarte Anonimoa sortu zuten. ( Boluetako Santa Ana eta lehen labe garaia sortu zuten ). Geroago beste talde batek siderurgiaren ekoizpenean inbertitu zuten, Ibarra taldea delakoan. 1845 urtearen inguruan talde hauek porrot egin zuten.
-XIX.mendearen erdialdean, bere egoera ekonomikoa txarra zenez, ezin zuen industrializazioa aurrera eraman. Baina euskal gizarteko zenbait sektoreren kapitalizazio indartsuen bidean,arazoa konpondu zuten 1865 tik aurrera. Burgesia txikia sortu zen.

b-GARRAIOAK:1857an bi elkarte sortu: ferrokarril Tudela- Bilbao eta Banco de Bilbao.
-Bilbok trenbidearen eraikuntzan indar handia hartu zuen.
      1890ean Bilbo-Durango; Bilbo-Balmaseda eta Bilbo-Areeta martxan zeuden.
Hurrengo hamarkadan Bizkaitik kanpora luzatu ziren trenbide horiek: Bilbo-Santander eta Bilbo-Leon
c-BESSEMER LABEA  ETA BURDIN MEAREN ESPORTAZIOA:1865tik aurrera euskal gizarteko zenbait sektoreren kapitalizazio indartsua:
  Kapitalaren pilatzea, Ingalaterrara egindako burdin mineralaren esportazio indartsuetatik eskuratutako irabazietatik zetorren.
  esportazioek 1865aren inguruan hasi ziren, Bessemerren asmakizuna zela eta,
  BESSEMER LABEA  industria ingelesean ezartzerakoan, herrialde honek Bizkaiko mineralaren beharra izan baitzuen (BURDIN EZ FOSFORIKOA).
d-KAPITALIZAZIOA INDARTU:Kapitalari begira.
       Kubako gerra eta gero.
      Urte hauetan meategien etekin handiak eta espektatiba ekonomikoak kapital mugimendu handia sorrarazi zuen.
        7 banku fundatu ziren, horietarik Bilbo, Bizkaia eta Credito de la Unión Minera iraundu zuten.
      Lehenengo bien jabeak burgesia handiko kideak ziren.
      1898-1901 urte, artean kapital txiki eta ertainak mobilizatu ziren baina beti mea-burgesiaren menpean.
e-BURTSA:INDUSTRIA HONEN GARRANTZIAK BURTSAREN SORRERA EKARRI ZUEN.Garai honek 1901ko Bilboko burtsaren porrotan izan zuen amaiera.

f- INDUSTRIA AURRERATUENAK:Burgesia honek bidegabeki Bizkaiko ekonomiaren bilakaeraren kontrola zeukan, 80. hamarkadan hasitakoa, eta hiru lantegi handiak sortu ziren: San Francisco, Bizkaiko Elkartea eta Bilboko Labe Garaien Elkartea. Honen emaitza, ekoizteko gaitasun izugarria zuen industria bat izan zen.Bilbo Handiaren inguruan ENPRESA HANDIAK sortu zituzten langile askorekin.Industria hoien oinarria SIDERURGIA ETA METALGINTZA zen.

g- POLITIKA PROTEKZIONISTA:XIX.mendearen amaierako Bizkaiko burgesiaren arazoa: merkatuaren egoeraren aldaketaren beharra. Aldaketa hau, protekzionismoa ezartzetik zetorren. Espainiako merkatua atzerriko industriak hornitzen zuen.

- Industrialari euskaldunen helburua, muga-zergak ezartzearen bidez, merkatu espainola lortzea zen. Baina ezin izan zen garatu saiaketa protekzionista hauek.
h-1891ko neurri babesleen menpean, zenbait metalurgia sortu zen: Aurrera, Baskonia... eta urte hauetakoa da ere La Robla trenbidea, Asturias eta Leongo ikatza ekartzeko, eta Aznar eta Sota  ontziolak.
i- XIX.mendearen azken hamarkadan botere osoa oligarkiak hartu zituen eta protekzionismoa ezartzeko presioa egiteko erabili zituzten. XIX.mendearen bukaeran Bizkaian industria siderurgikoa zegoen, egitura finantzarioa, merkatua, komunikabideen azpiegitura hastapenetan eta portu berria(Bilbo).

2-ALDAKETA DEMOGRAFIKOAK

-ALDAKETA DEMOGRAFIKOA: bertan garatzen den industrializazio ereduarekin lotuta dago.

a- LANGILEAK :Eredu honek eskulan ugarien inportazioa eta eskulan hori gune geografiko txiki batean biltzea ekarri zuen:Bizkaiko ezkerraldean:Zugaztieta,Ortuella,Sestao ,Barakaldo.
b-Eskulan horren jatorria:Gaztela-Leon,Andaluzia,Galizia,eta  nekazaritza guneetako biztanleriak hirietara  alde egin zuten.
      Urteak pasa ahala hainbat herri hustu egin ziren.
      Kartoizko maleta eta  gutuna eskuetan etortzen ziren.
      Meatoki eta industria  guneetako bizi baldintzak okerrak ziren:
c- Heriotza tasak gora egin zuten arazo hauengatik: biriketako gaizotasunak eta infekziosoak eta  bizitzeko baldintza eskasak ( higiene faltak, soldata errealaren jaitsierak eta lan saio gogorrak ).
-horiek dira Bizkaiko langile klasean heriotzaren arrazoi nagusiak Bizitzeko baldintza eskasak, higiene faltak, soldata errealaren jaitsierak eta lan saio gogorrek sortutako egoerek hilkortasunaren gorakada ekarri zuten.

d-BURGESIA :Beste aldetik burgesia hiriguneen alde zaharretik zabalgune berrietara joan zen bizitzera.
      Bertan ,kalitate oneko etxeak ,zabalak,zerbitzuz hornituak eta kale zabalak,argindarraz,garraioaz e.a .
e-Bizkaiko goi burgesia industrialak  kostaldeko herri txikia aukeratuko du bizigune bezala:
      Neguri eta bertan itzelezko jauregiak eraiki zituzten. 


2-INDUSTRIALIZAZIOA GIPUZKOAN ( 1898- 1930 )

a-INDUSTRIA OREKATUA:Gipuzkoan ez da gertatzen industriaren kontzentrazio geografikorik,nahiko orekaturik joan zen garatzen

b-DIBERTSIFIKAZIOA:Industrializazio dibertsifikatua  eratu zela esan dezakegu

c- ENPRESA TXIKIAK:Gipuzkoan enpresak  txikiak eta ertainak ziren.…

d -BERTAKO LANGILEAK ERE:Industrietako langileria ere, bertakoa izan zen XX.mendea ondotxo aurreratu arte, nekazari mundutik zetorrena hain zuzen 

INDUSTRIALIZAZIOAREN -faktoreak:_

-ALDEKOAK:
      -Geografikoak:Frantzia eta Espainiaren artean kokatuta dago
      -Finantzarioak: Ohiko burgesia merkataria.Merkataritzan lorturiko mozkinak industrian          inbertitzen zituzten
      -Giza kapital aproposa,artisauen tradizioan moldatua.
-KONTRAKOAK:
      -Burdinaren eta harrikatzaren falta.
      -Enpresa txikiak eta ertainak ziren nagusi
         -Merkatuan eta artisautzan sustraituriko erdi mailako burgesak eta burges txikiak izan ziren, industrializazioari ekingo ziotenak
      -XX.mende hasieran,talde finantzarioak sortu ziren: Aurrezki Kutxa Probintziala, Banco.


PAPERAREN SEKTOREA

-HASIERA: 1841.urtean, sektorearen aurrerapen garrantzitsua eman zen:La Esperanza paper jarraia lantegia sortu zuen taldeak Brunet, Tantonat eta Guardamino jaunak). Jarduera industrialean merkataritzaren kapitalak inbertitzen dira. Baina eragina jasotzen duten sektoreak ez dira berdinak: Gipuzkoan ez dago ez burdinik ez ikatzik.

- HAZKUNDEA:1841etik aurrera eta 1880 arte, Oria ibaiaren inguruan paper fabrika asko sortu ziren baina mendearen bukaeran sektorea krisian sartu zen.


SEKTORE METALURGIKOA

-METALURGIA:Sektore metalurgikoa izan zen sektore garrantzitsuena.

-Burdinaren ekoizpena izan zen tradiziozko euskaldunen industria nagusia eta batez ere Deba ibaiaren inguruan garatu zen.

- XVIII. mendearen amaieran sektoreak krisian sartu zen.
-INDUSTRIA MODERNO BIHURTU: Ekimen pribatuari esker antzinako burdinolak industria moderno bilakatu ziren ( Orbea, Union Cerrajera,... )

- ERAKUSKETAK:1897ko Gipuzkoako Erakusketa Artistiko eta Industrialak Gipuzkoako egoera islatu zuen.


XX. MENDEAREN HASTAPENAK

- PAPERAREN INDUSTRIAK:XX. mendearen hasieran Gipuzkoako industrializazioaren bizkortzea gertatu zen Euskal Herriko lurraldeetan.

- Paperaren sektorean berregituraketa sakona jasan zuen 1919an La Papelera Española sortu zenean.

-BERREGITURAKETA INDUSTRIALA:Krisialdi sakona hasi zen eta honen atzetik, landa gizartetik etorrikako enpresari txikien ekimenez, berregituraketa industriala: arma industriatik, bizikleta eta josteko makinen ekoizpenerako urratsa egin zuten.

-KOOPERATIBAK:Banakako ekimenak ez ziren nahikoak izan eta 1920ko hamarkadatik aurrera kooperatiben fenomenoa sortu zen,adibiderik nabarmena: Alfaren sorrera.


3- ARABA ETA NAFARROKO INDUSTRIALIZAZIOA

-BERANDUAGO:Araba eta Nafarroako industrializazioa beranduago gertatu zen,1960ko hamarkadaz geroztik(frankismo garaian)

- Eragina izan zuten faktoreak:

a- HAZKUNDEEKONOMIKOA MUNDUAN ZEHAR:Hamarkada horretan nazioarte zein estatu espainiar mailan industri ekoizpenaren izugarrizko gorakada gertatu zen

b- Itsasaldeko lurraldeak (Bizkaia eta Gipuzkoa industri aldetik nahiko aseta zeuden eta, industrializazioa ondoko probintzietara zabaltzen hasi ziren)

c-Ezaugarri komuna:
- ERAKUNDEAK INDARTUA:Erakundeen bultzada (Araban,Gasteizko Udala;Nafarroan,Foru Aldundia)

d-Bultzatutako neurriak: erakunde horiek erraztu egin zuten industria berrien ezarpena,eta horretarako neurri batzuk bultzatu zituzten.
       - Lantegi berriak eraikitzeko lurzorua eta beharrezko azpiegitura eskaintzen hasi.    
       - Horrez gain,Nafarroako Diputazioa fondo galduko eta onura fiskalak eskaintzen hasi ziren.
e-KOKAPENA MUGATUA:kokapen geografikoa:
-Araban,industria Gasteiz aldean biltzen joan da;
-Nafarroan, probintzian zehar sakabanaturik agertzen zaigu,Iruñea kokagune industrialik garrantzitsuena izan arren.

martes, 14 de febrero de 2012

2 BATX. LANGILE MUGIMENDUA ETA NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN:SELEKTIBITATEA

LANGILE MUGIMENDUA EUSKAL HERRIAN
LANGILEEN BIZITZAREN EGOERA:
-1890. urtetik aurrera langile mugimenduak garrantzia hartu, industriaren hastapenaren eta meatoki berrien ondorioz,
-Langilegoa azkar sortu (bereziko etorkinak) eta gizonezkoak ziren gehienbat, emakumeen lana hiriburuko zonaldean, etxe zerbitzuetan.(meatoki zonaldean sexuen arteko desoreka),
-Hurrengo urteetan(1877). etorkinen hazkuntza azkarra (populazioaren  %13,79 ziren)
188urtean etorkin gehiago (populazioaren  %19,52)
. 1900 etorkinen kopuruaasko  handitu (%26,48>-
-Langilegoa bi zatitan banaturik:
             a - Meatokitako langileak:
-Lan baldintza kaskarragoak
-eguneko 14 lanordu (igandeak barne)
-Barrakoientan bizi beharra
-langabezi handia
-Kantinetan jana erosi beharra, prezio garestiagoak.(maiz zorrak ordaindu
beharra)zorra ordaintzen ez zuen bitartean ezin handik alde egin.
.Higiene baldintza eskasak (nafarreri, tifus eta kolera izurriteak)
-Higiene arautegia" idatzi zan toki horietara ur pitxarra eramateko, ikustoki eta merkatua eraikitzeko eta zarama-biltegia sortzeko.
- Osasun batzordeak etxebizitza aztertu oso txarto daudela adierazi
-Meatokiko lanak kualifikaziorik eskatzen ez zuenez, erraz ordezkatzen
ziren langileak.(langileak ez zuen indar handirik)
-Lan-esku ezegonkor honek, familiari dirua bidaltzea sailtzen
zuen
.(bizimodu latza mantendu),
        b  - Industriako langileak:
-Industria langileak (familia osoarekin etorri) egonkorragoak ziren,
kualifikazio handiagoa eskatzen zuen( ez hain errez ordezkatu)
-Presio sendoagoa egin zezaketen.(elkartegintza lehenago sortu)
-Emakumeek parte hartze gutxi (etxean apopiloak hartu)
-Labe Garaietan eta Boluetako Santa Ana-k emakume gutxi, baina
Barakaldoko lantegi batean (ehungintzan hiharduena) emakume gehiengoa,
- Talde biek baldintza txarretan zeuden, heriotza tasa %40ra iritzi zan
,
LANGILEEN ELKARTEGINTZA:
1-Euskal Herria lehenengotarikoa "FEDERACIÓN DE LOS TRABAJADORES DE LA REGION
ESPAÑOLA"
(biltoki anarkista eta libertarioak)
-Bartzelonan sortu eta berehala Bilbon hedatu, (1860) garai berean Araba eta Gipuzkoan.(710 jarraitzaile) .Jarraitzaile urria.
-1889an anarkista batek (Angiolillok) Canovas hil.
-Harrez geroztik anarkismoa desagertu, CNT sortu arte.
2 -Mugimendu marxistaren hazkuntza goiztiarra, PSOE-UGT.
SOZIALISMO ZIENTIFIKOAREN EDO MARXISTAREN OINARRIAK
Sozialismo zientifikoak-> Marxen eta Engelsen doktrinan du jatorria.
Sozialismo utopikoaren ondorengo teoria.
Manifestu Komunistan eta Kapitala liburuan agertu ziren.
Klaserik gabeko gizartea lortzea zen haien helburua, desberdintasunik gabea. Hori lortzeko proletarioen iraultza prestatu behar zen eta PROLETARIOEN DIKTADURA ezarri trantsizio epe jakin baten barruan.
Produkzio bideak kolektibizatu egin behar ziren eta produkzio bideen ondasun eta ETEKIN GUZTIAK ESTATUARENAK ziren.
Langile- eta lan-ideologia nazioartekotu eta burgesiaren botere zapaltzailearen aurka mundu guztiko langileek elkarren lehian borroka egitea nahitaezkoa zen.INTERNAZIONALA.
HEDAPENA->Sozialismoa bizkor zabaldu zen industrializazioa gauzatu zen lekuetan; 1864an langileen Nazioarteko Lehen Elkartea sortu eta gero GEHIAGO.
BERRAZTERKETA:hauteskundeetan parte hartzea erabaki: ideia sozialista-marxistak zabaltzeko asmotan eta botera eskuratzeko, ALDERDI SOZIALDEMOKRATAK eratu ziren erresuma askotan: Alemanian, Frantzian, Espainian...
ESPAINIAN->1879an, Pablo Iglesias, Vera, Mora eta beste batzuen artean Partido Social Demócrata Obrero Español, geroko PSOE, sortu zuten, proletarioen lan eskubideen alde egiteko betiere: "Jabetza pribatua jabetza sozial bihurtu, klaseak ezeztatu, botere politikoa eskuratu". Hori zioten eta hori nahi zuten erdietsi. 1888an, sortu zen Espainian UGT sindikatua langileen egoera larria ahal zen beste hobetu eta haien alde leherrenak egiteko asmotan..
SOZIALISMOA   EUSKAL HERRIAN->
-BIZKAIKO ezkerraldera etorriak meatzetan eta siderurgian lan egitera,inguruko probintzietatik.
-PSOEren sortzailea EHan Facundo Perezagua( 1866an aurrera ekin sozialismoa Bizkaian zabaltzeari)
-Elkarte sozialistak agertu Bilbon eta meatzaldean (UGTk indarra hartu Bizkaian eta Asturiasen)
Ezkerraldean jarraitzaileak:Ortuella,Sestao,
Trapagaran….
-1894an LA LUCHA DE CLASES astekaria sortu TOMAS MEABEk.->Juventudes Sozialistas-en  sortzailea.

-Gipuzkoan hedatu:Donostia,Eibar ,Tolosa;Irun……
-Sozialisten egoitzak:CASAS DEL PUEBLO deiturikoak:biltzeko,alfabetatzeko,ideología hedatu,kultura ekitaldiak antolatu……
- Langile mugimenduaren sorreran garrantzi bandia 1.890eko GREBAK :
-meatzaldean sortu zen eta industrialdera hedatu :ORCONERA IRON IRE
-Grebalarien eskakizunak 10 orduko laneguna, barrakoien desagerpena eta kantinetan erosketak egin beharraren desagerpena.
-Grebari amaiera emateko ejertzitoa deitu. Loma jeneralak meatzarien bizi
baldintzak ikusita
, ugazaba eta langileen bilera behartu zuen.
-Akordio batera heldu: Meatzariek nahi zuten lekuan bizitzea, kantinetan erosi
beharra desagertzea eta neguan 9 ordu eta udan 11 ordu lan egitea
,
-Hurrengo greba guztietan gauza bera eskatu, hau da, ugazabek ez zuten akordioa errespetatu.
. -Greba honek eredu bat ezarri zuen hurrengoetarako, ugazaba baino sentikorragoak den
ejertzitoa bitartean sartzea (1903 ko greba adibide)
-Zappino jeneralak: ordainketa astero egitea lortu zuen (1903)
-Ugazabak mendekua hartu grebaren liderrak kanporatzen .
Beste  greba handiak:1899,1910,1917
LANGILEEN SOLDATAK
- 1887tik 1913ra soldata igoera oso txikia: 2,75 pesetatik 3.40ra(lantegietakoak baino txikiagoak) ez zen nahikoa langilearen mantenurako.
- urteko gastu minimoak 743 peseta eta soldata 687pezeta zian,
-1913an egoera txartu; gastuak: 1006 peseta eta soldata 852 pesetakoa(gastu     minimoetan jana,
 barne-arropa eta alokairua)                                                .
-greba eta langile mugimendua egon arren, egoera gaizkiagotu.
-Egoera honi aurre egiteko: gizonen eta emakumeen elkarte ekonomikoa
-Gizonen kasuan, ezkontzak etxe-zerbitzuak ordaindu behar ez izateak suposatzen zuen.
-Emakumeen kasuan, ezkonduta egon arren, beste etxeko lanak: egin ahal izatea edo
etxean apopiloak (etorkinak)hartzea.
-Emakumeak meatzetan lan eskas eta txarto ordainetan jardun. Emakumeen heriotza .
tasa gizonezkoena baino altuagoa, 30-35 urte artean.
-Emakumeen soldata txikiagoa.

MUGIMENDU SOZIALISTAREN BILAKAERA:
-Ugazaba eta langileen arteko harremanak erradikaldu
A-Perezaguaren aldia (1. 890etik 1.911ra) sindikalismoaren gunea(UGT) meatzaldean errez
hedatu industrial herrira eta portura
- Sindikalista gutxi baina propaganda bandia
B-Sindikalismoa ulertzeko era berria (lndalecio Prieto buru) moderatuagoa, sistema
burgesean parte hartzearen alde errepublikarrarekin, sozialismoaren modu zaharrak (grebak etab,) baztertu.
-Hauteskundeetara errepublikarekin bat egitea komenigarria zen ala ez eztabaida. Joera
biak aurka jarri. Alderdiak Prietori arrazoia eman eta Perezagua eta Bilboko batzordea 4 urtez bota.
- Sindikatuaren errebindikazioak eskuratzeko 30 urte luzez erabilitako era erradikalak,
isolamendua ekidituz.
-Handik aurrera errebeindikazioak lortzeko negoziazioa bidez ( greba baino).
C-Joera bien arteko arazoak larriagotu:
.Sozialista banatzen da ezkerreko joeratik ALDERDI KOMUNISTA sortuz.
Honen parte Perezagua eta 10 kongresuan Dolores Ibarruri.II.Errepublikako diputatua
izango dena
.
-komunistak indar handia Asturias eta Bizkaian
-Gipuzkoako langile mugimendua nahiko ahula (Eibar izan ezik) Bilbotik ailegatutako
sozialisten esker heltzen hasi
-Araba eta Nafarroan mende amaira arte ez dira e1karteak sortzen. Industrializazioa berandu sortzen delako
 eta nekazaritzarako jarduera garrantzitsua delako. PSOE elkartea hiriburuetan (1915) militante gutxi (30 arabar- 12 nafar)
-Primo de Rivera diktaduraren garaian PCE eta CNTren kontra errepresioa, PSOE eta
UGT sistemarekin lan egin
. Gobernu indartsuaren bitartez langileentzako erreforma     sozial eta politikoak eskuratzea espero zutelako.            .
SINDIKALISMO NAZIONALISTA: .
- Bilbon jaio 1911an Solidaridad de Obreros Vascos eta beranduago Solidaridad de Trabajadores Vascos, langile nazionalistak hartzeko.
-oinarriak:euskaltasun eta katolikotasuna
-sozialisten klase borroka planteamendutik urruntzen
-elizak sindikatuetatik urruntzea
-sindikatuaren militanteak: artisau, enplegatu, ...

-sindikatu honen barruan daude industria txikiko langileen arazoak(batez ere) eta industria handiko langile espezializatuena, enplegatu eta artisauena,
-Sindikatu honek izaera moderno eta progresista bultzatu zuen. ELA 

NAZIONALISMOA  EUSKAL HERRIAN
1-NAZIONALISMOA ETA ERROMANTIZISMOA
-Askatasun ideia ilustratuekin lotua.
-Erromantizismoa emozia bultzatu,komunitate barnean izatea baloratu eta askatasuna lortzeko nahia piztu.
1- Mugimendu   abertzalea E.H,
XIX.m bukaeran aldaketa asko eta handiak E.H.      :
•Industrializazioa hasi, batera emigrazioa:kanpotik langileak zetozen E.H eta bertako kultura eta etnia kolokan jarri zen.
•Krisi politiko gogorra EHan foruak kendu zirenean(1876).
•Idei nazionalistak gauzatzen ari ziren Europa guztian, euskal nazionalismoa ere giro  hartan hasi zen. Foruak ezeztatzean, istorioa-mitoa sortu.Batzar Nagusietan independentzia aldarrikatu.
Nazioa:herri konzientzian oinarritzen da:ohitura ,hizkuntza,kultura amankomunak duen herria eta  nazio izateko nahia duena da.herrien azterketa dakar.Alemaniako teoriaren jarraitzailea.
Frantziakoa:herriaren nahian oinarritu,nazioa osatzeko
.Legea,konstituzioa…Herri bateko kide izatearen konzientzian datza<.nazionalismoa Dakar eta herrien autodeterminazioa eta estatu subiranoa eta askea.
-Estatuen mendeko herriak:Irlanda ,Polonia.
-Inperioen menpeko herriak:Hungaria…
-Banatutako herriak biltzea:Italia eta Alemania.
·         Espainiako nazionalismoa
-Periferian sortua.
-Liberalismo zentralismoaren aurka.
-Aldi bi:kulturala eta autogobernua eskaera.
2-Abertzaletasunaren aurrekariak
·  Larramendismoa:
·  Ondorengotza gerra(1700) ondoren foruak ezabatzearen beldur.Gipuzkoako foruen defentsatik foruen defensa bihurtu.
•Abertzaletasunaren  iturburua karlismoa zen:
Gerra karlistetan foruen alde.foruzale eta foru defendatzaile amorratuak>karlistak. Bergarako Besarkadatik Aurrera ,1839ko legean Foruak onartu vaina konstituziopean.
·         Foruazaletasuna indartu:foruen rzagutza eta defensa.Kultura berrindartu.
·         liberal foruzale.asko izan da E.H.>Fidel Sagarminaga(Euskalerria elkarte sortzailea) eta Mateo Benigno.Foruzaleak izan arren ez ziren independentziaren aldekoak.
Nafarroan Euskara elkartea sortu XlX bukaeran.Foruak berreskuratzeko asmotan, lau probintziak elkartuz eta alderdi eusko-nafar bat sortuz>Kanpion horren buru.Eragin handia isaElislek mendearen bukaeran politikara itzuli ziren arte.Horien guztien gainetik
·                     SABINO ARANA euskal nazionalismoa indarberritu eta suspertu zuena.
3-EAJren sortzailea :Sabino Arana
•1865,karlista familiakoa Garai hartan, herriaren egoera nahasia: euskara atzera ari zen, foruak desagertzeak krisi politikoa eragin zuen eta industria eraldaketa handia sortu. S.A euskal abertzaletasunaren gidari nagusia."Euskal Herria da euskaldunen aberria".27urt. Bizcaya por su independencia idatzi.Independentziaren aldeko zabalkundea egin gero ia E.H osoan:Bizkaiatik hasia.
• 1893  DISCURSO DE LARRAZABALen "Jaungoikoa eta Lagi Zarra" leloa sortu. karlisten "Jaungoikoa eta Foruak" ordezkatzeko asmoz.Sanrokada eta Gamazada foruen alde.
1895an  EAJ bilakatu zen "Euzko Alderdi Jeltzalea" lehendakaria hil arte. Ideiak  proposatzeagatik kartzelara sartu behin baino gehiagotan. Sukarrietan hil zen 38 urterekin.
1894 Euskeldun-Batzokija sortu euskaldun gehienentzat(bazkide izateko lehenengo 4abizen euskaldunak izan behar) ondoren abertzaletasuna zabaltzeko asmoz, Bizkai Buru Batzara, EAJren lehen erakundea. Ikur asko sortu: -Ikurrina, Euzkadi hitza, eusko abendaren ereserkija eta Aberri Eguna. S.Arentzat Euskal Abenda zen oinarria,
-IDEIAK: SabinoAranaren ideologia politikoaren ezaugarri nagusiak:  
-Erlijio KATOLIKOA, integrismoan eta karlismoan oinarritu zen , erlijio katolikoa izaera euskaldunari atxikita zegoen.
-Maila politikoan, karlismoaren
sektore foruzalearekin bat egin zuen, baina izaera erradikalagoa zuen.

- Bizkaia eta, ondoren, Euzkadi, nazio bat da, nazio izateko beharrezko elementuak baititu: arraza, hizkuntza, gobernua eta legeak, izaera eta ohiturak eta nortasun historikoa. 7 lurraldeak osatzen  dute:Bizkaia,Gipuzkoa,Araba,Lapurdi,Behe Nafarroa eta Zuberoa.
- Nazio orok independentzia lortzeko eskubidea du estatu zapaltzailearen aurrean.
- Foruak edo Lege Zarra dira lege nazional euskaldunak eta nazionalismoa da berrindartze nazionala lor dezaken aukera politiko bakarra.                 .
- Kapitalismoaren kondena, honek dakarren ustelkeria eta ustiapenagatik, eta baita sozialismoarena ere, euskaldunen kontzeptzio tradizionalerako dotrina arrotza delako eta atzerritarrek edo maketoek osatzen dutelako.
- Espainiar ateo en boterea, euskal ohituren aldaketa éta katolizismoaren -Euskal izpirituaren oinarrizko elementua - pixkanakako desagerpena salatzea. Elizak Estatuarekiko duen independentzia aldarrikatzen du eta bi horien arteko harmonia eta elementu zibilak erlijiosoen menpe
egotea eskatzen du, erlijio katolikoaren garaipena eta euskal nazionalismoaren garaipena batera baitoaz.
- Leloa: jaungoikoa eta  Lege Zarra  JEL.

 4-Puntu badaezpadako batzuk
•Bere ideiak azpimarratzeko asmoz, mitologia*sortu eta suspertu.Foruak,independentziarekin parekatuz.
•Integrista, katolizista amorratua.
•Antiliberal  zentralista , arrazista ere bazen.
Euskal kulturari eta euskarari bultzada handia eman zion. Ortografia sistema berria proposatu zuen eta pertsonentzako euskal izenak bilatzen edo asmatzen saiatu zen.
  5-  Kideak
 • Hasieran, burges txikiek eta erdi mailakoek osatu zuten,   baita ontzigintzan ari zirenek. Alderdi berriak eragin berezia nekazarien artean, bat egiten zuten S.Arekin. II Karlistaldiaren ondoren galdutako eskubideak berreskuratzeko eta industrializazioa eta inmigrazioa ; ezartzen ari ziren gizarte mota berriari aurre egiteko» - bidea eskaini zien Aranak. EAJren hedatuago industrializazioak izan zuenaren parekoa. Euskalerriakoak EAJ sartu XX.m hasieran. EAJ *'. Moderatuagoa eta autonomiaren aldekoa izaten hasi eta haren jarraian zertxobait aldatu ziren.
6-EAJren eragina
•EAJri zabalkundea egin zuen gizartean. Euskeldun Batzokija sortu zuen, euskaldun gehien bil zitezen eta haren ideiak zabal zitzaten. EGI(1904) sortu zen.Emakume abertzale batza Batzokien inguruan mugimendu soziokulturala eratu:Euzko ikastola batza,orfeoiak,txistulariak,antzerkilariak.Sindikatua> ELA, SOV... Ideologiak zabaltzen egunkarietan egin zen lana ere azpimarratu beharra, ideiak zabaltzeko ia bide bakarra. Sortutakoak; Bizkaitarra aldizkaria, Gipuzkoarra,Euzkadi..
7-EAJren bilakaera
•S.A hil-zenean, EAJ alderdiaren eragina Bizkaian nabari, gerozeago Gipuzkoan ere. Erradikalismoak alde batera utzi eta aldaketa nabarmenak egin ziren alderdian. Ramon Sotari zor zaizkio aldaketa haiek. S.A hil ondoren askotariko joerak agertzen hasi: sabindar ortodoxoak eta abertzaletasunaren bilakaera nahi zutenak bestetik Euskalerriakoak(1898)(Sota)liberal foruzaleak: Euskalduna aldizkarian zabaldu ideiak, Ramon Sota buru. Liberal foruzale joerakoak ziren, autonomistak.
Aberriarrak:Luis Arana burua lndependentista eta sabinianoak ziren.
-Bi talde arteko tirabirak gero eta handiagoak, batez ere, Lehen Mundu Gerra hasi zenean, euskal burgesiak diru sarrera oparoak>horren alde eta aurka azaldu alderdiak. EAJk  izena aldatu ,Comunion(1916) bihurtu zen. Guztien buru Sota, Eleizalde eta Bikuña. Nazionalismoaren egitura indartu. Lehen M.G amaieran-nazionalismoak GORA. EAJk Bizkaiko diputazioa eskuratu eta Indalezio Prietok lortutakoa izan ezik kargu guztiak bereganatu, hiru euskal diputazioek foruak berriro indarrean jartzeko eskatu.
-• Kulturari ere bultzada handia eman.
Eusko Ikaskuntza (18)eta Euskaltzaindia(1919) sortu
boko alkate>Gregorio Balparda, alderdi monarkikoek Liga monarkikoa sortu Bilbon. Liga monarkikokoak kontzertuaren alde.
• Komunionek  ere Katalanak bezalako paktuak nahi: autonomia eskuratzeko paktuak;Espainiar Konfederazioa sortu. Euskal kapitalismoa espainiarren interesekin batzen zela ere esaten zuten.
1921 EUSKO ALDERDI JELTZALEA edo ABERRI .Gallastegi,Arana  eta «beste.batzuk aurka :alderdi>>Independente  birsortu EAJ  izena berreskuratu.
•Diktaduran, arazo ekonomiko larriak, Bizkaiko meategietan batez ere. Aberriarrak, EAJ alderdikoak, legez kanpo ezarri zituzten.
•Komunienekoak onartuak izan ziren  baina ia  ez zuten ekintzarik egiten. Liga Monarkikoa Bizkaiko Diputazioan garaile, eta Primo Rivera. erak:euskal  diputazioak desegin eta karlistei eman agintea
•Abertzaleen ideia deuseztatuak geratu zirenez, Euskal Ikaskuntzaren babesean, euskal literatura hedatuago, Euskaltzaleak elkartea sortu.
1930ean EAJ+Komunion  joerak elkartu>haren aurka talde txiki bat sortu:EAE/ANV eragin txikia. Nazionalista eta akonfesionalak.
·  JAGI-JAGI edo BIZKAIKO MENDIGOIXAILEEEN FEDERAZIOA

DEBORA LOZANO   ETA ZIORTZA  BELLIDO  2D  2010-2011  ARTEARTE