XVIII. mendea, aldaketen garaia
Aldaketen garaia izan zen XVIII. mendea;
●
aldaketa horiek iraganetik zetorren sistemaren amaiera finkatu zuten,
Antzinako Erregimenaren sistemarena
●
●
Ilustrazio esaten zaion
intelektualen mugimendu indartsuak bultzatu zituen aldaketa horiek.
1.1 Antzinako Erregimenaren
ezaugarriak
Antzinako Erregimen xv. eta XVIII. mendeen arteko garaiko ezaugarriak izendatzeko.
Ezaugarri horiek honela laburbiltzen dira:
●
herrialde gehienetan monarkia absolutuan oinarritutako sistema politikoa egotea;
●
nekazaritzan, batez ere, oinarritutako
ekonomia;
●
legearen aurrean desberdinak ziren estamentuz osatutako gizartea; eta erlijioaren
eragin handia pertsonen bizimoduan
eta kulturan, artean eta hezkuntzan.
1.2 lIustrazioa eta Antzinako Erregimenaren
kritika
XVIII. mendean, Antzinako Erregimenaren oinarriei eraso zien Ilus-
trazioak. Ilustrazioa Frantzian sortutako mugimendua zen, eta honako
ideia hauen alde egiten zuen:
● Arrazoian edo gizakien adimenean konfiantza izatea, mundua ezagutzeko eta aurrerapena eta zoriona lortzeko bide
bakartzat.
● Antzinako Erregimenaren kritika, gizateriaren aurrerapenerako eta
zorionerako oztopo zelakoan.
● Zientziaren, hezkuntzaren eta kulturaren garapena bultzatu zuten, erlijioaren eragina albo batera utzita.
Zein ideien alde egiten zuten Ilustratuek?
1.3llustratuen ideiak zabaltzea
Ideia ilustratuak Europan eta Amerikan zehar
zabaldu ziren:
●
Saloi deritzenen eta
komunikabide berrien bidez -aldizkarien, egunkarien,
panfletoen eta liburuxken bitartez, hain zuzen ere. Etxe partikularretan egiten ziren solasaldiak izaten ziren Saloiak.
●
Entziklopedia zeritzon
lanaren bitartez zabaldu ziren;
●
Diderotek eta D'
Alembertek artean argitaratu zituzten
●
Lan horretan, ilustratuen pentsaerak bildu eta aldi hartako jakintzak biltzen
ziren,.
●
Nola
zabaldu ziren ideia iraultzaileak?
2.1Absolutismotik despotismo
ilustratura vNon zabaldu ziren ideia iraultzaileak?
●
Antzinako
Erregimenean, Jainkoaren zuzenbidezko monarkia
absolutua izan zen nagusi Europan;
●
, agintea Jainkoarengandik
zetorren.
●
, erregeak aginte guztiak
biltzen zituen (legeak sortzea, gobernatzea, justizia administratzea eta
ekonomia, ogasuna eta armada zuzentzea).
●
XVIII.
mendean, Ilustrazioaren eremu politikoaren eraginez,
kritika zorrotza egin zioten absolutismoari eta, azkenean,
despotismo argitua esaten zitzaioan gobernatzeko moduari.
● Ilustratu askok kritikatu zuten absolutismoa.
●
Britainiar
parlamentarismoaren mireslea zen Voltaire erregearen agintea
parlamentuaren bidez mugatzearen aldekoa zen;
●
Montesquieu aginte legegilea, betearazlea
eta epaitzekoa banatzea defendatu zuen.
●
Rousseauk burujabetasuna edo agintea nazio edo herritarren multzoan
oinarritzen del a baieztatu zuen;
ondorioz, gobernariek herritarren borondate
orokorra bete beharra dute.
Zeintzuk dira idazle ilustratu nagusiak?Zer
defendatzen du bakoitzak?
●
Despotismo argitua
●
Horretarako, erregeak aginte osoa gorde zuen, baina
erreformak egin zituen mendekoen aurrerapena eta zoriona lortzeko.
Ez 2.2 Nazioarteko harreman berriak
Antzinako Erregimenean, Europako estatuak
aurrez aurre borrokatu
ziren, kontinentean edo kolonietan nagusitasuna lortzeko.
XVII. mendearen erdira arte, Espainiako monarkia izan zen nagusi,
Espainiak XVII.
mendean Europako nagusitasuna galdu zuen Fran-
tziaren mesederako
XVIII. mendean, Britainia Handiak
bultzatu zuen oreka kontinen-
tala ezarri zen..
Kolonien eremuan,
borroken eta garaipenen bidez, munduko kolonia-
potentziarik handiena bihurtzea lortu zuen
Britainia Handiak.
2 Adierazi
honako ezaugarri hauek Antzinako Erregimenari ala XVIII.
mendeko eraldaketei
dagozkien:
hiriko lantegia, Amerikako laboreak hedatzea, manufaktura, jaurerrietako
nekazaritza-ustiaketa, laboreak
etengabe txandakatzea, etxe barruko industria.
Ekonomia-eraldaketak (1)
Ilustratuek jarduera guztietako
ekonomia-eraldaketak eragin zituzten. Horri esker, XVIII. mendea oparotasunaren eta
ekonomia-hazkundearen garaia izan zen. Europako biztanleria
130 milioitik
190 milioira igaro zen.
3.1Nekazaritza-jarduerak
Antzinako Erregimenean, biztanleen 80k baino gehiagok
ziharduen
nekazaritzan.
●
Zerealak hazten ziren, batez ere, eta teknika
bakunak erabiltzen zituzten, eta, urtero,
lurren erdia) edo herena) lugorri utzi beharra
zegoen.
●
Ondorioz, urriak izaten ziren etekinak.
●
Gainera, lurrik gehienak handikienak izaten ziren
●
nekazariek zerga ugari
ordaindu behar izaten zituzten, lurrok lantzearen
truke.
XVIII. mendean, nekazaritzak aurrera egin zuen.
●
Amerikako laboreak zabaldu
ziren (artoa, patata ... ), eta hobekuntza teknikoak
sartu zituzten herrialde batzuetan
●
, laboreak txandakatu ziren etengabe, eta etekin handiagoak lortu
zituzten.
●
3.2
Eskulangintza. Berrikuntzak
Antzinako Erregimenean, eskulangintza gremioen* kontrolpeko
hirietako lantegietan egiten zen, batez ere. Ekoizpen urria lortzen
zuten, eta ehungintzan eta metalurgian jarduten zuten batez ere.
XVIII. mendean, hazi egin zen eskulangintzako ekoizpena.
●
Gainera, gremio en kontrolpetik askatu nahiak ekoizteko bi modu berri sortu
zituen:
●
Etxe barruko lana nekazariek egiten zuten enpresari baten soldatapean; horrek
lehengaiak eta erremintak hornitu eta ekoizpena saldu egiten zuen .
●
Manufakturak lantegi handi eta
espezializatuak ziren; eskulangile
askok ziharduten lanean soldatapean estatuarentzat
edo partikularrentzat, esportatzeko luxuzko salgaiak fabrikatuz.
4.1Barne eta kanpo-merkataritza
Antzinako Erregimenean, barne-merkataritza
●
gurdietan edo
diligentzietan egiten zuten, bide txarretan zehar, eta hirietako asteroko
merkatuetan gauzatzen zen, inguruetako nekazaritza-produktuen truke eskulangintzakoak
emanez.
●
Koloniekiko merkataritza
bizi hori portua zuten hiri handietan oinarritu zen,
XVIII. mendean, barne-merkataritzak aurrera egin zuen,
bideak hobetu, kanal nabigagarriak eraiki eta
nekazaritzako eta eskulangintzako ekoizpena handiagotu zenez gero.
Hazi egin zen kanpo-merkataritza ere.
●
Koloniek lehen gaiez
hornitu eta produktu manufakturak
erosteari ekonomia koloniala
deritzo.
●
Koloniekiko merkataritza
bizia izan zen, eta etekin handiak ematen zituen;
●
horren ondorioz, merkataritza-kapitalismoa", kreditua eta
merkataritza-konpainíak" garatu eta bankuak eta burtsak hedatu ziren.
4.2 Ekonomia-politika berriak
Antzinako Erregimenean, XVII. mendean, batez ere, ekonomia-poli-
tika merkantilista nagusitu zen.
●
Politika horren arabera,
herrialdearen aberastasuna merkataritzaren bidez eskuratu behar ziren metal
bitxiak metatzean oinarritzen zen.
●
Horregatik, estatuak ekonomia zuzendu eta merkataritza bultzatu behar zuen,
saltzea bultzatuz, atzerriko produktuak
erosteari oztopoak jarriz, eta produktuak metropoliari bakarrik erosiko eta
salduko zizkioten koloniak lortuz.
Beste ekonomia-politika batzuk sortu ziren XVIII. mendean,
● Prancoís
Quesnay ekonomistak bultzatutako fisiokraziaren ara-
bera, herrialde baten aberastasuna lurra zen
(nekazaritza eta
meatzaritza), janariak eta eskulangintzako eta merkataritzarako
produktuak ematen dituenez gero. Gainera, estatuak
ekonomia kon-
trolatzearen aurka eta ekonomia-askatasunaren
alde agertu zen.
Berorrena da esaldi ezagun hau: «laissez faire, laissez passer», hau
da, «utzi egiten, utzi pasatzen».
● Adam Smith ekonomistak Nazioen aberastasuna (1776) lanean bul-
tzatutako liberalismo ekonomikoak, ostera,
●
aberastasunaren iturria
pertsona bakoitzaren lanean oinarritzen dela aldarrikatzen zuen, pertsona bakoitzak etekinik handienaren bila diharduenez gero.
Nazioak aberasteko modu bakarra, beraz,
gizabanakoak aberastea da, horiei askatasunez jarduten utzita.
●
Ondorioz, estatuak ez du
ekonomian parterik hartu behar, ekonomia berez arautzen denez gero,
eskariaren eta eskaintzaren legearen bidez: ondasun edo baliabide baten eskaintza eskaria baino
handiago bada, horren prezioak gora egiten du; kontrako kasuan, prezioa jaitsi
egiten da.
●
2 Lotu honako pertsonaia edo ekonomia-neurri hauek
merkantilismoarekin, fisiokraziarekin edo liberalismo ekonomikoarekin: Adam
Smith, estatuaren manufakturak, eskaintza eta eskaria, Francois Quesnay,
koloniak lortzea. X
●
3 Irakurri agiriak, eta azaldu fisiokraziaren eta liberalismo
ekonomikoaren printzipioak. X
Euskal Herrian XVIII. mendean
8.1 Gizartea eta ekonomia
Biztanleria hazi egin zen XVIII. mendean, baina
demografia-hazkun-
dea ez zen homogeneoa izan.
Mendearen lehenengo erdian, nekazaritza hazi
egin zen, lur gehiago
landu eta teknika modernoak sartu zituzten.
●
Artoak zabaltzen jarraitu zuen,
Nafarroako eta Errioxako ardoak edaten hasi ziren. Euskal arrantzaleek sardinak harrapatzeari ekin behar izan zioten.
Europako metalurgia garatzeak mesede egin zien
euskal meategien
esportazioei;
●
suspertu egin ziren burdinolak,
●
eta Bilboko eta Gasteizko merkatariek lehenagoko bideak
suspertzea bultzatu zuten,; Urduñako lehenagoko bidean zeharko bide berriak Meseta eta euskal lurrak lotu zituen.
Gasteiz Bilbo, lrun eta Logroñorekin lotzen zituen bideak ere hobetu ziren.
Merkataritzak aintzat hartzeko moduko garapena
izan zuen;
●
Bilboko portuak protagonismo handia izan
zuen ekonomia-jardueran, eta
merkataritza-burgesia garrantzitsua sortu zen.
●
Arrantzaleen kofradiek arraina
gordetzeko instalazioak prestatu zituzten.
8.2 Gizarte-gatazkak
1717an, Filipe V.ak aduanak barrualdeko gaurko lurraldeetatik Gipuzkoako
eta Bizkaiko kostetara eramateko errege-dekretua eman zuen;
●
horrek matxinada handiak eragin zituen.
Aduanak kanpoaldera eramateak garestitu egin zuen
inportazioen kos-
tua, arantzel handia ezartzen baitzieten:
●
horrek Espainiako kolonietako produktuen kontsumitzaileei eta merkatariei egiten zien kalte.
●
Protesten aurrean, Koroak Bilbok zuen artilearen monopolioa Santanderri eskaini zion.
●
Erantzun eran, Bilboren inguruko
elizateetako auzoak altxatu, matxinatu, egin ziren, eta hiriburuko
aberatsei eraso zieten.
●
Asaldura nagusiak Bizkaian eta Debaren haranean gertatu ziren.
1765eko uztailaren 11ko pragmatikak
zerealen zirkulazio askerako bai-
mena eman zuen;
●
horren ondorioz, espekulatzaileek zerealak
monopolizatu eta prezioak ígo egin zituzten.
●
1765eko matxinada herriaren iraupena arriskuan
jartzen zituzten espekulazio-amarruen kontrako ekitaldia izan zen.
●
Herri-sektoreek aurre egin
zieten lurjabeei eta merkatariei, istilo gogorrak egon ziren, zapaltzeak, prezioen kontrako nahasmenak
eta aleen zirkulazio askea.
1 Nola bilakatu zen nekazaritza VIII. mendean zehar? X
Zeintzuk izan ziren gizarte gatazka nagusiak?X
3 Bilatu XVIII. mendean egin ziren
bideei eta gaurko errepidemapari buruzko informazioa.
Bide berberak erabiltzen dira gaur egun?
Zergatik ote da? X