1 testua CADIZKO KONSTITUZIOAREN IRUZKINA
a. Testuaren kokapena (testu
mota,egilea, jasotzaileak, garaia):.
1812ko Konstituzioko zenbait artikulu dira. Konstituzio hori Cádizko
Gorteek aldarrikatu zuten, 1812ko apirilaren 19an. Testu hori jotzen da
Espainiako lehen konstituziotzat; izan ere, Baionako Estatutua, berez, gutun
aitortua izan zen. Testu juridikoa da, beraz.
b.Testuaren analisia: testuaren
oinarrizko ideiak nabarmentzea:
1812ko Konstituzioak 384 artikulu ditu. Elizako diputatuen eraginagatik
eta Espainiako tradizioan erlijioak izandako garrantziagatik, konstituzio
horretan Estatuaren konfesionaltasuna aldarrikatzen da (12. art.), eta «beste
edozein erlijio praktikatzea» debekatzen da. Testu horretan hautatutako
artikuluetan, sistema konstituzionalaren oinarrizko printzipio hauek ageri
dira:
· Subiranotasuna nazioari
dagokio, eta banaezina da (1., 2. eta 3. art.).
· Oinarrizko eskubide eta
askatasunen defentsa (4. eta 13. art.).
· Legearekiko berdintasuna
eta Estatuaren gastuetarako ekarpenak egiteko betebeharra (8. art.).
· Gobernu mota: monarkia
konstituzional «moderatua» (14. art.).
· Botereen banaketa: Gorteak
eta erregea -Iegegilea-, erregea -betearazlea- eta justizia-auzitegiak
-judiziala- (15., 16. eta 17. art.).
· Estatuaren
konfesionaltasuna: erlijio katolikoa soilik onartzen da
(12.art.).
1. tituluan -Espainiako Nazioa eta espainiarrak-, hau aldarrikatzen zen:
subiranotasun nazionala; botereen banaketa; eta oinarrizko eskubide politikoak,
hala nola askatasun zibila, prentsa-askatasuna eta jabetza -eskubidea. Eskubide
horiek «bi hemisferioetako» espainiarrei zegozkien, hau da, Amerikakoei ere
bai. Monarkia oinordetzakoa zela ezartzen zen, baina ez absolutua: erregeak
konstituzioaren zina egin eta bete egin behar zuen; horrek haren botereak
mugatzen zituen.
Konstituzio horretan, beste alderdi garrantzitsu bat jaso zen: ordezkaritza
probintzia bakoitzeko biztanle kopuruaren araberakoa zen, ez estamentuen
araberakoa. Sufragioa, bestalde,gizonezkoen unibertsala zen. Horrez gain,
banaketa probintzien arabera egitea eta probintzia-diputazioak eratzea
aurreikusten zen.
Definizioak:konstituzioa: ,Herriaren
burujabetasuna: botere banaketa,gizonezkoen sufragio unibertsala,
c- Testuinguruan
jartzea: testua bere prozesu
historikoan
ezartzea:
Antzinako
Erregimenaren krisia
1808ko maiatzean Independentzia Gerra hasi zenean, herrietako eta
probintzietako juntak eratzen hasi ziren. Frantsesen aurkako erresistentzia
antolatzeko sortu baziren ere, berehala bote re handia lortu zuten, eta afera
publikoak kudeatzen zituzten. Probintzietako Juntek ordezkariak bidali
zituzten, Junta Zentral Gorena eratzeko; Junta Zentral horrek junten
defentsarako ekintzak koordinatzeko eta herrialdea gobernatzeko funtzioa zuen.
Baina ez zen gai izan gerra zuzentzeko, eta ez zuen Gorteetarako deia egin,
nazioaren ordezkariek beren antolamenduaz eta etorkizunaz erabakitzeko.
Diputatuak hautatzea eta Cádizeraino iristea oso konplexua izan zen;
horregatik, une hartan Cádizen zeuden hainbat probintziatako pertsonak hautatu
zituzten diputatuak ordezkatzeko; haietako asko Iiberalak ziren,ilustratuak eta
absolutista ugari ere bazeunden.
Gorteak 1810eko irailean zabaldu ziren. Orduan hasi zen Antzinako Erregimenaren
krisia. Fernando VI La bitan saiatu zen Cádizen urte horretan hasitako
iraultza geldiarazten. Baina 1833an erregea hil zenean, han egindako
erreforma-programa sendotu egin zen.Honek erregimen liberalaren lehenengo
urratsa suposatu zuen.Liberalismoaren bidez monarkia
konstituzionala,botere banaketa ,gizarte berdintsua eta ekonomiaren askatasuna ezartzea
ekarri zuen.Guzti hori Ilustratuen
ideiak gauzatzea baino ez zen izan
a. Testuaren kokapena (testu mota,egilea, jasotzaileak, garaia): .
b. Testuaren analisia: testuaren
oinarrizko ideiak nabarmentzea:
c. Testuinguruan jartzea: testua bere prozesu historikoan ezartzea:
d. Testuaren garrantzia: kokatzen
den aldi historikoa ulertzeko, testu
horrek duen garrantzia adieraztea:
Independentzia
Gerra: hasiera, bilakaera eta ondorioak
Karlos IV.aren monarkiak arazoak zituen, eta herrialdeko egoera ezegonkorra zen. Hori baliatuta,
1808an Napoleonek Espainia inbaditu, tronua bereganatu, eta herrialdea
anexionatu zuen; gainera, Europan zehar hedatzen jarraitzeko asmoa zuen.
Napoleonek Baionara joateko eskatu zien Karlos lV.ari eta Fernando Vll.a
oinordekoari; abdikatu egin zuten biek. Napoleonek anaia izendatu zuen
Espainiako errege:
Josef La. Baionan Gorteetarako deia egin zuen, errege berria hura zela
berresteko eta Espainiarako konstituzio bat egiteko. Orduan, milaka frantses
soldadu Espainia okupatzen hasi ziren.
Baionako abdikazioen ostean, frantsesen aurkako altxamenduak hasi ziren,
klase pribilegiodunek ez baitzuten
gaitasunik izan botere hutsunea kudeatzeko eta herrialdea antolatzeko. Herri
xehearen klaseek juntak eratu zituzten, hasieran herrietan, altxamendua antolatzeko.
Junten funtzio nagusia armamentua kudeatzea eta defentsa antolatzea zen, baina
berehala eguneroko aferetan esku hartzen hasi ziren, ez baitzegoen haien gaineko agintaritzarik. Lehenengoz, afera
publikoak herritarren esku zeuden, eta subiranotasun nazionala gauzatu zen,
Gorteek beren lehen dekretuan aldarrikatutakoari jarraituz.
Espainia frantsesen mende egon zen bitartean erakunde berri horiek eratu
izana funtsezkoa izan zen herrialdeko bilakaera politikorako. Izan ere,
gerra-egoeran eta erakundeen krisialdi horretan, herri oinarriko
erakunde-sistema eraiki zen, behetik gora, herritarren borondatea kontuan
hartuta. Tokiko juntek lehenik eta probintzietakoek gero zergak bildu
zituzten, dirua sortu zuten eta eguneroko bizitzako afera ugari kudeatu zuten,
Independentzia Gerraren garaian. Beraz, subiranotasun osoz jokatu zuten, eta
jabetzen ziren nazioaren botere subiranoa gauzatzen ari zirela.
Cadizko konstituzioaren ezaugarriak :analisian
Britainia Handiaren laguntzaz
gerra 1813ko ValenÇayko Itunaz bukatu zen. Fernando VIIa Espainiara itzuli zen eta Cadizko Konstituzioari zin egin bazion
ere ,gero ezabatu egin zuen .Erabaki
horren ondoren Espainiako erreinua
absolutismora itzuli zen.
Espainiaren
mendeko Amerikako kolonien emantzipazio-prozesuaren hasiera.
Amerikako kolonien emantzipazio-prozesuaren aurrekari nagusiak bi izan
ziren: Estatu Batuen independentzia (1776-1783) eta 1789ko Frantziako Iraultza.
Kreolek -espainiarren Amerikako ondorengoak bere egin zuten bi prozesu
horietan sortutako pentsamendu iraultzailea. XVIII. mendearen amaieratik
aurrera, ezinegona areagotu egin zen kolonietan, erreforma fiskalengatik eta
kreolak kargu publikoetatik kanpo uzten zituztelako.
Kreolen gutxiengo batek soilik zekien ideia liberalen berri. Baina 1808an
Espainian izandako gertaeren ondoren, sortu berri zen mugimendu iraultzaileak
indarra hartu zuen; mugimendu hori ez zen bateratua izan, baina urte gutxian,
Amerika osoan hedatu zen; Caracasko eta Buenos Airesko kabildoak izan ziren
lehenak independentzia aldarrikatzen. Mexikon, ordea, gizarte-iraultza egin
nahi izan zuten, eta berehala erreprimitu zuten. Antillek, berriz, Espainiako
Koroarekiko leial izaten jarraitzea erabaki zuten. Amerikako gainerako
lekuetan, pixkana, bat egin zuten metropoliaren aurkako borroka horretan, eta
1824ra arte iraun zuen.
Egile batzuen ustez, gerra hori porrot egindako iraultza izan zen; izan
ere, gizarte-desberdintasunak eta gutxiengo kreolaren menderakuntzak bere
horretan iraun zuten. Kreolek hiru helburu lortu nahi zituzten: independentzia
politikoa, erregimen errepublikanoa eta merkataritzarako askatasuna; haien
ikuspegitik, beraz, iraultza arrakastatsua izan zen.
d. Testuaren garrantzia: kokatzen
den aldi historikoa ulertzeko, testu
horrek duen garrantzia adieraztea:
Konstituzio
honek Erregimen Zaharraren krisiari hasiera eta Erregimen zaharra bukatzeko eta liberalismoa ezartzeko
bidea ireki zuen.
Vaya, no es tan util como parece
ResponderEliminar