martes, 14 de abril de 2015

10 GAIA TRANTZIZIOA ESPAINIAN ETA EUSKAL HERRIAN


1. TRANTSIZIO GARAIEN EZAUGARRIAK
1975etik 1982ra: Franko hil ondoren ematen den epea.

•1982an Alderdi sozialistak boterea eskuratu.

-Modu baketsuan erreforma demokratikoa.

Hainbat faktorek bat egin.
1.1  Faktore politikoak
- 1975eko Espainiako erregea Joan Karlos l.a.
- Botere guztia demokraziaren zerbitzura.Baita Indar Armatuen
aginpidea ere.
- Arau juridikoek aldaketarako aukera
- Estatuaren Lege Organikoaren arabera : Frankok legez kontra
goi botere politikoak.
- Estatuko eta Gobernuko buruzagitzek presidentearen esku.
- Caudilloak botere absolutua zeukan baina erregea ez.
- Erregeak ez zuen nahi aurreko politlka jarraitu: politika 
erreformistaren apustua : erreforma edo aldaketa politikorako
prozesua egiteko.
- Arias Navarro azken gobernuko presidentea eta monarkiaren
lehenengo presidentea.
- aldaketa batzuk onartu.
- immobilista eta kontserbadorea.
- Espainiar gehienek alde batera utzi ordura arteko sistema
politikoa eta Europako herrialdeetako eredu demokratikoak
- ekonomiaren garapena.
- Modu baketsuan ekintza terrorista batzuk izan ezik.
1.2 ) Faktore sozialak

a) Herri ekimena
- Francoren heriotzaren ondoren, ordena publiko zaintzeko
indarrek > zapalkuntza
- gizarteko sektore ugari (oposizio politiko demokratikoa, lider
sindikalak eta politikoak, eta erakunde politiko klandestinoetakoak) mugimenduan jarri.  
• amnistia eta askatasuna eskatu kalean Kat. Eta E.H)
- Kultura erakundeak lagundu.
b) Elizaren babesa
Elizaren babesa Erreforma politikorako prozesuak.
- Vatikanoaren II.Kontzilioa (1962-1965)
- Errege berria koroatzeko meza.
- Eskuineko alderdien ustez > berrikuntzarako nahia  erregimen
frankistari traizio egitea.


c) Armadaren babesa
- Goi agintari militarrek jarrera immobilistak defenda
- erregeari leialtasuna erakutsi > Caudilloak edo buruzagiak
aukeratutakoa baitzen.

2. TRANTSIZIO GARAIKO INDAR POLITIKOAK
2.1 Monarkiaren lehen gobernua: Arias Navarro
a) Sektore immobilista
•(Arias Navarro) proposatu programa aldaketa mugatua.
- Erreformak biltze eta elkartze eskubidea > prentsa
askatasunari zegokiona eta Gorteen erreformarena ere.
- immobilismoaren aldekoak
b) sektore erreformista
•Gorteetako eta Kontseiluko lehendakaria aldatu : Torcuato Fdz   Miranda.
Frankistaren egitura ezagutzen zuena.
- Bi erakundeen bum, Gorteei norabide inboluzionistarekin
galarazi: legezkotasunari etekina atera,
- hurrengo urratsa Arias Navarro boteretik kentzean.
-inguruabar sozio-ekonomikoek lagundu.
- Gobernua ez krisi ekonomikoa konpontzeko gaitasun.
- Navarro eta erregearen bateraezintasun politikoak orduan
dimisioa aurkeztu eta erregea onartu
2.2) Adolfo Suarezen lehen gobernua
- Suarez gobernuko presidentea.
- Gobernuak 1979 arte
- Horrek susmo txarra:
- Atzerakoiek moderatutzat jo> oposizioari lotuegi. •Koordinazio Demokratikoan oposizioarekin ondo moldatzen lortu.
a) Erreforma politikoa
- Suarezen lehen erabaki politikoa azkartu
- amnistia agindu preso politikoentzat eta oposizio kideekin
elkarrizketak.
- Erregimenaren erreforma edo aldaketa politikoa ekarri >
sisteman oinarritutak. >
•Errege eta Mirandaren laguntzaz : Erreforma Politikoaren Legea.
- Bi ganberako Gorteak, Diputatuen Kongresuak eta Senatuak
zuten diktadura garaian Oinarrizko Legeak aldatzeko ahalmena.


b)           Sektore moderatuaren garaipena
1976ko aurkeztu legea Gorteetan
- Moderatuak lortu garaipena,, sektore Immobilista aurka.
- herritarrek onartu erreferendum batean.
Suarezen gobernuak oposizioarekin elkarrizketak > klaseko
sindikatuak onartu.
- haserrea piztu militarren artean
Gutierrez, Suarezen ordez.
c) Oposizio politikoa
-Koordinazio Demokratikoa aldaketa demokratiko handiagoa proposatu>herri mobilizaziorako.
-Sindikatu legeztatzeko asmotan;hauteskunde demokratikoak egiteko. Buruak>Ruiz Gimenez, Tierno Galvan, Felipe Gonzalez. -Sistemaren eta ordena publikoaren ahultasuna: manifestazio ugariak (polizia indarkeriaz zapaltzen)
2.3        1977ko hauteskunde orokorrak
-Erreforma Politikoaren Legea onartu zenez gobernuak
hauteskundeak antolatu, Gorteetako ordezkari berriak
hautatzeko.
-Gobernuak legeztatu Alberdi politikoak.
-Alderdi komunista salbuespena, Falangearen eragina
desagertu eta sindikatuen legezkotasuna areagotu.
a) Hauteskunde orokorren helburuak
-Aurreko erregimen frankista desegin, hauteskunde legeak
arautu.
-Legeak zuzendutako ordezkaritza d'Hont legea
-Herritar banaketa probintziala orekatzea helburua.
-Alderdi komunista legeztatu eta hauteskundetara deitu
b)            Alderdiak, koalizioak eta emaitzak
-UCD, Suarez buru. Irabazi Gobernu berria . erreformak.
-AP, Fraga
-PSOE, Felipe Gonzalez
-PCE, Carrillo
-PSP, Galvan
-PCD, Pujol
-EAJ, Garaikoetxea


2.41978ko Konstituzioa
-Ezinbestekoa Konstituzio bat osatzea
-1978 osatu eta monarkia, erregimen parlamentarioaren
ezarpena eta Estatu deszentralizatua.
-Alderdiak:
-UCD(PSOE, PCE, AP eta PDC) Egitura politiko frankistak desagerrarazi eta Estatu demokratiko berri bat ezarri nahi. Adostasun bateratu bi ganberek eta herritarrek erreferendumean.
-Bi zati Dogmatikoa: oinarrizko printzipioak definitu eta Organikoa: Konstituzioaren hiru gai nagusiak antolatu>eskubideak, erakundeak eta lurralde antolaketa.
-Erakundeetan: monarkia, Estatuko buruzagitza, parlamentu, gobernua, ministroek osatzen zutena; eta auzitegi Konstituzionala, Konstituzioa beteko zela kontrolatzen zuena.
2.5 Adolfo Suarezen bigarren gobernua
-Konstituzioa onartu ondoren, hauteskunde orokor antolatu.
-Suarezek babesa lortzeko
-Talde minoritarioekin osatu lehen gobernu konstituzional.
-Nazionalista katalanen laguntza.
-1981 arte
a)Estatu berriaren bilakaera
-Lehen udal hauteskundeak antolatu.
-UCDk irabazi baina PSOEK eta PCEk lortu Estatuko alkatetzak.
-UCDk gobernu konstituzionalek zailtasunak:
-Krisi ekonomikoa, gobernuak ez zuen aldaketak egiteko
aukerarik eta sindikatuek ez zuten lagundu.
-UCD borrokak; Suarezen lidergoa ezbaian jartzen
-Ultraeskuinaren eta ETAren ekintza terroristak.
-Armadaren etengabeko presioa, gobernuko presidentea
kargutik kentzeko.
-Gobernuko presidenteak ezin UCDren desegitea galarazi,
b) Oposizio politikoa
-Udal hauteskunde ondorioz Suarez herri eta hirietan agintzea.
Felipe Gonzalez PSOEko liderrak berriz. Indar politiko guztien
adostasuna.
-Doktrina marxista alde utzi, jarraitzaile moderatuagoak
lortzeko.
-1980an, Suarezen gobernuari zentsura mozioa eta Hurrengo
urteetako hauteskundeetan gorakada izan alderdia.


c) Lurralde antolaketa
-Konstituzioa onartu VIII Tituluarekin bat eginez, autonomia
onartu
-Nazionalistei eskubidea aitortu Euskaldunek eta Katalanek
egindako aldarrikapenei esker egin lurralde antolaketa
-Autonomia Estatutuak euskalduna eta katalana izan 1979,
Estatutuak idazten aritu alderdiak: EH EAJ,Garaikoetxea buru
eta Katalunian CiU (PDC), Pujol.
-Galiziako Estatutua onartu.
-Andaluzia Suarezen krisi politikoa azaldu eta erreferendumera
deitu. Sozialistak gehiengoa lortu probintzia guztietan,
Almerian ez
-UCDren gobernuak, sektore atzerakoienen presiopean.
Konstituzioak bildutako eta babestutako zenbait eskumen
aitortu zituen.
d) Suarezen dimisio ematea
-1981, Suarez dimisioa aurkeztu.
-Arrazoiak:
-Oposizioaren estrategia politikoak
-UCDko barne borrokek
-Sektore atzerakoienen mehatxuak
-Patronalen urruntzeak
-Hezkuntzaren eta elizako hierarkiekin adostasun gabeziak
2.6 Otsailaren 23ko estatu golpea eta Calvo Soteloren gobernua
-Suarezen ordezko Calvo Sotelo UCDk proposatu baina egoera asaldatuak eta 1981, estatu kolpearen mehatxua egia bilakatu.
a) Estatu golpea
1981eko otsailaren 23an diputatuen ganberan Calvo Soteloren
inbestidura bozkatzen ari zela, Tejero, gobernuko kideak eta
han zeuden diputatuak atxiki zituen.
- Valentziako kapitainak bere lurraldea hartu zuela adierazi
zuen.
-Estatu Nagusiko Batzarra desegiten saiatu eta erregeak
erregimen konstituzionala babesten zuela hitzaldi batean
estatu kolpeak porrot egin.


b) Gertakari nagusiak
-Estatu kolpetik 2egunera jazarleak errenditu eta Calvo  Sotelo
gobernuko presidentea 1982 arte.
-Gobernuko alderdia hondoratzen joan UCD
-Garapen autonomikoa eten LOAPA
-Dibortzioaren Legea onartu > ika mika gogorrak gobernuko
alderdian
-ETAko kidetzat hartuta 5 gazte atxilotu eta hil.
-Espainia NATOn sartu eta tirabira militarrak baretu.
3.ALDAKETA EKONOMIKOAK
3.1     1973 munduko ekonomiaren krisia
-Frankismoaren amaierak bat egin munduko krisi ekonomiko
laz batekin 1973koarekin
-Konstituzio aurreko gobernuak gaitasunik ez zuela erakutsi.
-Ondorioak mendebaldeko herrialde guztietan gatazka gertatu
ondoren
-Krisia Israelen eta arabiarren arteko gerraren ostean
petrolioaren prezioen igoera. Petrolioaren gorakadak
industriako produktuetan ere eragina: kostuak handitu, eskaera
gutxitu.
-Ekonomia hazkundea eten
-Ekoizpena gutxitu, langile ugari kalera eta enpresak itxi.
-Krisiaren ondorioz Estatu Demokratikoa eta gobernuak
inbertsio publikoak egin behar ekonomia politika berriz
antolatu.
-Espainiako ekonomiaren desorekari aurre egiten. Atzerapauso
nabariak erakutsi.
-Monkloako ituna adostu Suarezekin.
3.2 Moncloako ituna
-1977 gobernuak, patronalak, sindikatuak eta alderdi politikoek
hitzarturik.
-Ekonomian: pezetaren balioa gutxitzea, inflazioaren gaineko
kontrola, Ian erreforma bat ezartzea, soldatak igotzeko,
Langileen Estatutu berri bat sortzeko. Gizarte Segurantza berriz
antolatzeko zerga erreforma.
-Potitikan: alderdien arteko liskarrak gainditzeko saioa.
3.3       1979ko energia krisia
-Moncloako ituneko hitzarmen batzuk sinatu eta ekonomia
egonkortzen eta suspertzen hasi.
-Iraken eta Iranen arteko gerra hasi zenean, petrolioaren
prezioak gorantz.
-Atzeraldi bat gertatu.


4. ALDAKETA SOZIOKULTURALAK
4.1 Gizarte aldaketak
-Emakumeek jarduera eta lanbide liberaletan euren tartea lortu
eta zuzendaritza eta ardura handiagoko karguak eskuratu.
-Ohiturak eta balioak aldatu, bizimodu eta ohitura berriekin
ordezkatuz.
-Eliza eta gizartea urrundu
4.2 Kultura aldaketak
-Ospe handiko intelektualak erbestetik itzuli. -Picassoren Gernika margo lana.
5.HEGO EUSKAL HERRIKO TRANTSIZIO GARAIA
- 1976an hasi Hego Euskal Herrian.
- Euskal Herriarentzako Autonomia Estatutua eta
Nafarroarentzako Foruen Hobekuntzarekin amaitu( 1983 )
- ika-mika ugari politikan eta gizartean.
5.1 Trantsizio garaiaren hasiera
a)Politikaren esparruan
- Liskarrak etengabeak.
- aurreko erreforma politikoaren alde. Gerra zibilaren aurretik
sortutako alderdi historiko adostasunarekin.
•beste fronteko buru ETA.
-1976-1977 haustura gertatu: militarra eta politiko militarra.
- Trantsizio garaiko hasieran foruen alde agertu eta euskal
alkateen mugimendua sortu.
-Estatutu propioa lortzeko lehen saioak.
b) Gizartean
•Greba, manifestazio eta atentatu terrorista.
-1976 Gasteizen manifestazioan langileek. Bertan zapalkuntza
bortitza.
- Mendixurran (Nafarroa) karlisten elkartaratze.
Gertakizunak  gobernu aldaketa bultzatu.
- indar politiko guztiak Koordinazio Demokratikoan biltzea eta
hitzartzea.
•Euskal Herriko gizartea : Estatu mailakoak, nazionalistak, gerra zibilaren aurretik sortutakoak (EAJ-PNV, PSOE, PCE..) eta diktaduran eta Trantsizioaren hasieran sortutakoak (EE, HB, LAIA..)


5.2) autonomia aurreko prozesua
•1977 hauteskunde orokorretako emaitzetan UCD irabazi baina
EAJ indarra hartu.
- Beste esparru instituzional baten beharra.
- Autonomia aurretik landutako prozesuen arteko aldeak.
- Autonomia aurreko prozesuak zailtasunak.
- ETAren ekintzak> euskal nazionalismoa zatitzea eta
erradikalizatzea, Liskarrak konstituzioari eta estatutuei buruz.
- Azkenean, Suarezen gobernuak Euskal Batzorde Nagusia sortu
Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan (Nafarroa ez zuen nahi)
- alderdi parlamentario guztietatik senatari eta diputatuek
osatu.
- presidentea Ramon Rubial.
- zeregin nagusiak: Estatuaren proiektua eta Estatutuko
eskumenen eskualdatzea hitzartzea.
-Nafarroak bere autonomia propioaren apustua bere FORD ARAUDI HISTORIKOA hobetuz.
a) Estatutu proiektua osatzea
- Muga geografikoa izan zen tirabira.
- Nazionalismorik muturrekoenak Nafarroa Euskal Herrian
txertatu nahi.
- Testua idaztean, EAJ egindako proiektua hartu oinarritzat eta
beste Indar eta alderdi politiko berretsi.
- AP eta HB kanpoan geratu.
- Onartu aurretik, alderdi sozialista zuzenketak aurkeztu :
segurtasun nazionalari eta laneko gaietan.
- azkenean onartu Gernikako Batzar Etxean (1978)
- aurretik Joan Karlos I.a erregeak Espainiako Konstituzioaren
berri eman Gorte Nagusien aurrean.
b)Estatutuko eskumenen eskualdatzea
•Euskal Batzorde Nagusiaren zeregina : eskumenen eskualdatzea negoziatu eta batzordea Estatuko administrazioko kideekin.
- Lehen eskualdatze sortak ekonomian, industria, merkataritza
eta nekazaritzan.
5.3 Konstituzio testuaren gaineko eztabaidak
- Alderdi politikoak onartzeko moduko Konst. Osatzeko.
•Batzordeak Konstituzioaren aurreproiektu bat egin.
- Gehiengoa UCD eta PSOE > hainbat eskaera egin.
- EZTABAIDA GEHIEN SORTU : NAZIOTASUNEN ARAZOA.> Nazio kontzeptua Espainiari eta bere batasuna ezin banatuzkoa. Hala
ere, Naziotasun eta eskualde terminoak erabili.
- EAJren proposamena: euskal foruak onartzea eta berriz
osatzea. Subiranotasuna onartzea.
- Hurbiltze saioak ez adostasunik lortu, nazio banaezinaren
kontzeptuak dela eta.
5.4) 1979ko hauteskunde prozesua
•Konstituzio onartu ondoren,
- Suarezen gobernuak proposatu beste hauteskunde prozesu
bat.
- UCD alderdiak garaipen erlatiboa. PSOE oposizioko lehen
indar politik.lNDARTU
•H.E.H:-EAJ  boto gehien.
- esker muturrekoak ere gorantz,
- Gehienak Nazionalistak Garaikoetxea izendatu Euskal
Batzorde Nagusiko lehendak.
-euskal arazoari Irtenbide baketsua bilatzeko. -Beste esparru juridiko bat. - Joera modu baketsuan
- Estatutua onartzearekin (1979) amaitu eztabaidak.
5.5 Gernikako Estatutua
- Estatutu proiektua 1978an aurkeztu
- negoziaziorako tartea ireki UCD gobernuaren artean.
- Estatutuan, KONSTITUZIOAREN ESPARRUA  GAINDITZEN
ZUELA.
- azkenean, alderdien arteko hurbiltzea hitzarmen politiko
batean eta erreferendumean Gernikako estatutua onartu.
- ez aldaketa handirik aurrez idatzitakoarekin.
- AUTOGOBERNU MAILA ETA EUSKAL HERRITARREN
ESKUBIDEEN AITORTZA BILTZEN ZITUEN. Sistema
parlamentarioa. Diputatuak Hiru Lurralde Historikoetakoak.
EUSKADIKO GOBERNU AUTONOMOKO PRESIDENTEARENGAN  konfiantza.
- FORUAK Eta Eskubide HISTORIKOAK AITORTU.
- Hezkuntzan erabateko eskumenak: Bertako polizia (
ertzaintza ) eta Kontzertu Ekonomikoetan oinarritutako
finantziazio eredu berezia.
o) Lurraldearen antolaketa
- E.Hren muga geografikoak ezartzea landu beharreko gaia. (
Nafarroa ez sartu)
- EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOA ARABAKO, GIPUZKOAKO ETA BIZKAIKO LURRALDE HISTORIKOEKIN OSATURIK GERATU.
- Erakunde guztietan (Legebiltzarrean eta Eusko Jaurlaritzan)
bakoitza bere erakundeak.
- erakundeen arteko eta Eusko Jaurlaritzarenak trabak.
-Trantsizio garaia amaitu zenean demokraziaren prozesua hasi.
LURRALDE HISTORIKOEN LEGEA ONARTU.



b) Kontzertu Ekonomikoak
-  Kontzertu Ekonomikoak EUSKAL ERREGIMEN AUTONOMOKO
EZAUGARRI BEREZIENETAKOAK.
- 1878an finantzazio sistema. Foruak kendu.
- Probintziako Aldundi bakoitza bere zerga ezarri eta bildu. Zati
bat Eusko Jaurlaritzako Ogasun Sailari.
- Eusko Jaurlaritzak Madrilgo gobernu zentralari Kupoa igorit
Gobernu autonomoak gastuak ordaintzeko erabili (kanpo
politika,defentsa, Gizarte Segurantza, portuak...
5.6 Ekonomia, gizarte eta kultura aldaketak
a) aldaketa ekonomikoa
- Euskal Herrian ere krisiaren ondorioak.
- Metalaren sektorea kalte handienak
(euskal industria espezializatua )
- Merkatuak ireki.
- PROTESTA MUGIM. Ugari
b) Gizartearen bilakaera
- Gizarteko mugimendu garrantzitsuenetakoa: AMNISTIAREN
ALDEKO BATZORDEAK. ( Borroka presoren amnistiaren aldeko
borroka bilakatu)
- Mugimendu bat ekologista. Zentral nuklear baten aurkako
jarduera.
- Elizak eskubideen alde egindako guztia.
- Bilboko industria egoera latza.
c) Kulturaren garapena

- Euskararen eta euskal kulturaren aldeko mugimenduak ere
zeregin garrantzitsua izan zuen.