domingo, 22 de enero de 2012

2 BATX. 14. TESTUA. FRONTE POPULARRAREN PROGRAMA (1936-01-16)iruzkintzeko galderak


14. TESTUA. FRONTE POPULARRAREN PROGRAMA (1936-01-16)
Alderdiak (…) berehala izango den hauteskunde lehian euren indarren  koalizioari oinarri eta kartel gisa balioko dien plan politiko komuna adostera  iritsi dira. (…) Koalizioan elkartutako alderdiek honako konpromiso hauek  hartu dituzte:

Lege baten bitartez, 1933ko azaroaz geroztik egindako delitu politiko eta  sozialen amnistia zabala ematera, auzitegiek halakotzat jo ez bazituzten ere  (…)

Askatasunaren eta justiziaren defentsan, estatu errepublikanoaren eta  bere erregimen konstituziogilearen funtsezko misio gisa, koalizioan elkartutako  alderdiek Konstituzioaren agintea berrezarriko dute. (…)

Errepublikanoek ez dute onartzen lurra nazionalizatu eta nekazariei emateko printzipioa, alderdi sozialistako ordezkariek eskatutakoa. Baina komenigarritzat jotzen dituzte proposatzen diren hainbat neurri, esaterako,nekazarien berrerospena (…)

Alderdi errepublikanoek ez dituzte onartzen alderdi langileek  proposatutako banka nazionalizatzeko neurriak; baina, bestalde, onartzen dute gure banka sistemak hainbat hobekuntza behar dituela (…).

Alderdi errepublikanoek ulertzen duten Errepublika ez da klaseen   arrazoi sozial edo ekonomikoek zuzendutako errepublika, interes publiko eta  aurrerapen sozialeko arrazoiek bultzatutako askatasun demokratikoko  erregimena baizik. Baina arrazoi horrexegatik, politika errepublikanoak  produkzioaren interes orokorrak uzten duen muga goreneraino igo behar  lituzke langileen baldintza moralak eta materialak, muga horretatik kanpo  pribilegio sozial eta ekonomiko guztien gainetik egon behar duten sakrifizioei  begiratu gabe. Alderdi errepublikanoek ez dute onartzen alderdi sozialistaren  ordezkaritzak eskatutako langileen kontrola.
El Socialista (Madril), 1936ko urtarrilak 16.

HITZAK:langileak,askatasun demokratikoa,Errepublika,konstituzioa,
amnistia,fronte popularra.

TESTU IRUZKINA


·        Aldez aurreko urratsak
Zenbatu testuko lerroak eta idatzi orrialdearen ertzetan.
Irakurri arretaz testua bi alditan: lehenbizi, irakurri testua osorik eta azkar, eta azpimarratu informazio ezjakina; bigarren aldian, irakurri astiro, testua oso-osorik ulertzeko.
Azpimarratu hitz-gakoak eta lehen mailako eta bigarren mailako ideiak.


a. Testuaren kokapena (testu mota,egilea, jasotzaileak, garaia):

Historia-idazlanaren egitura
1. Kokapena
Testu mota
Jatorriaren aldetik:
Lehen mailako iturria (garai jakin bateko dokumentua).
Bigarren mailako iturria: testuak bi motakoak dira, batetik, historiografikoak (egilea testuan  adierazitako gertaeren ondorengoa da, eta ikertzaile edo dibulgatzaile den aldetik landuko  ditu gertaera horiek), eta bestetik, hemerografikoak (egunkaria edo aldizkaria).
Formaren aldetik:
Zirkunstantziala (adierazpen ez instituzionalak, testuan kontatutako gertaerak bizi dituen  norbaitek egindakoak; lege izaerarik ez duten hitzarmenak; hainbat motatako idazkiak eta  txostenak; hitzaldiak, aldarrikapenak, prentsako berriak…).
— Juridikoa (legeak, lege dekretuak, dekretuak, ministro agindua, erabakiak, itunak, notario  idazkiak, kontratuak, erakunde adierazpenak…).
— Testigantza testua (oroitzapenen eta autobiografien zatiak, egileak berak bizitako gertaeren  kontaketak, gutun eta idatzi pertsonalak, egunkaria, ohar pribatuak…).
— Literarioa (urte liburuak, genealogiak, gesta-kantak, kronikak, istorioak, epopeiak, ipuinakbiografiak, iritzi artikuluak, saiakerak, prentsa iruzkinak, literatura-lanetako zatiak…).
— Dokumentala (erroldak, katastroak, grafikoak, prezioen zerrendak, mapak, planoak, kartelak…).
Edukiaren aldetik: politikoa, ekonomikoa, soziala, kulturala, erlijiozkoa…
Egilea. Bakarra, taldea, ezezaguna, jatorria aginte publikoan eta pertsona pribatuetan duena.
Data eta tokia. Espazio-denboraren testuingurua.
Hartzailea. Publikoa edo pribatua.
Asmoa. Idazlanaren helburua.
b. Testuaren analisia: testuaren  oinarrizko ideiak nabarmentzea:


2. Azterketa
Lexikoa
Azaldu hitzak, datuak, erakunde aipamenak, zehar-esanak, oinarrizko kontzeptuak, pertsonen izen bereziak, leku geografikoak, datak, zuzenbide adierazpenak, hitz teknikoak, atzerriko hizkuntzetan  dauden hitzak, zaharkitutako arkaismoak… (azterketa literala).
Ideia nagusia eta bigarren mailako ideiak
Aipatu egileak edo egileek adierazitako ideia nagusia –edo nagusiak– . Idatzi ideia horiek behar bezala  antolatuta, garrantziaren arabera ordenan jarrita (ideia nagusi bat –testuaren gakoa dena–eta ideia hori osatzen duten bigarren mailakoak), eta adierazi aipamen zehatzak eta horien arteko
loturak.
c. Testuinguruan jartzea: testua bere  prozesu historikoan ezartzea:
3. Testuingurua
1-Zein estatu mota dago indarrean 1936an? Nor da errepublikako presidentea? Nor da gobernuburua eta zeintzuk dira agintea daukaten  partiduek ?
·        Aurrekoak (aurretik izandako zergatiak eta egoerak).
2-Zeintzuk izan ziren bi urteko beltzeko gobernuak hartutako erabakiak?
Zein izan zen ezkerreko partiduen erantzuna 1934an?Zein izan gobernuaren erantzuna eta  zein izan zen errepresioa aurrera eraman zuen jenerala?

3-Nork dimititu zuen 1936an eta zergatik?

·        Testua eta gaiaren arteko lotura, eta gaia sakontzea.
4-Zergatik antolatu ziren hauteskundeak?
5-Zein zen Europako joera politiko nagusia?Zein izan Sobietar Batasunak  proposaturiko estrategia?
 Ondoren,Zer egin zuten ezkerreko partidu batzuk  Espainian?

6-Zein izan zen fronte popularreko programa?
7-Noiz egin ziren hauteskundeak eta nor  atera zen garaile?
8-Zein izan zen eskuindarren jokaera hauteskunde-aurreko  hilabeteetan?Zein izan gobernuaren erabakia hauteskunde ondoren?Zeintzuk izan ziren gobernuaren neurriak?
·        Testuan adierazitakoak ekar ditzakeen ondorioak.

9-Nork eta noiz eman zuen estatu kolpea? Zein da  kolpisten helburua?
10-Zein izango zen  estatu kolpearen bilakaera  gobernuaren ikuspegitik eta zein kolpisten ikuspegitik?
Zein izan zen gerra zibilaren bilakaera? Nola jokatu zuen fronte popularreko gobernuak eta nazionalen  gobernuak?
11-Nor atera zen garaile? Zeintzuk  izan ziren gobernu garaileen neurriak?Nork hartu zuen agintea? 

d. Testuaren garrantzia: kokatzen  den aldi historikoa ulertzeko, testu  horrek duen garrantzia adieraztea:



Testuaren interesa, balioa eta esanahia.  Egiatasuna: testuaren zehaztasun maila.

jueves, 19 de enero de 2012

2 BATX. 8. TESTUA. JOAQUIN COSTAREN OLIGARQUÍA Y CACIQUISMO LANAREN PASARTEA (1901) iruzkintzeko galderak

8. TESTUA. JOAQUIN COSTAREN OLIGARQUÍA Y CACIQUISMO  LANAREN PASARTEA (1901)
Honen bitartez, gobernu mota hau osatzen duten faktoreak eta bakoitzak  gainerakoekiko okupatzen duen posizioa erabakitzen ditugu.
Hiru dira kanpoko osagai horiek:
1. Talde bakoitzeko oligarkak (primate  deiturikoak), gizon itzaltsuak edo gailenak, euren "buruzagitza" osatzen  dutenak eta, oro har, erdialdean bizi direnak;2. Lehen, bigarren edo goragoko mailako jauntxoak, lurraldean sakabanatutakoak;3. Komunikazio organo eta  tresna lana egiten dien gobernadore zibila. Funtsean horixe da bere  atsekabearen azpian amore emandako eta ahuldutako nazio osoari intziri  eginarazten dion trikimailu guztia.
Oligarka eta jauntxoek osatzen dute klase gidari edo gobernatzaile  deitzen dioguna eta 'alderditan' banatuta eta sailkatuta dagoena. Baina deitzen  badiogu ere, ez da horrela; horrela balitz, nazioaren zati eta bere ordezkari  organiko izango litzateke. Baina gorputz arrotza baino ez da, zergak ezarri eta  kobratzeko, ministerioak, kapitaintzak, telegrafoak, trenbideak, bateriak eta  gotorlekuak indarrean hartutako atzerritar talde bat izango litzatekeen bezala.
Hauteskundeetan (…), ez da herria bozkatzea faltsifikatu eta sistema  galbidera eramaten duena, klase kontserbadoreak eta gobernatzaileak baizik.
Horretarako, euren posizioaz, aberastasunaz eta masak zuzentzeko eman  zitzaien aginteaz eta botereaz baliatzen dira.

Joaquin Costa, Oligarquía y caciquismo como la forma actual de  gobierno en España, Madril, 1901.

Hitzak:jauntxoak,gobernadore zibila,alderdiak,
oligarkak,hauteskundeak,


TESTU IRUZKINA


Aldez aurreko urratsak
Zenbatu testuko lerroak eta idatzi orrialdearen ertzetan.
Irakurri arretaz testua bi alditan: lehenbizi, irakurri testua osorik eta azkar, eta azpimarratu informazio ezjakina; bigarren aldian, irakurri astiro, testua oso-osorik ulertzeko.
Azpimarratu hitz-gakoak eta lehen mailako eta bigarren mailako ideiak.


a. Testuaren kokapena (testu mota,egilea, jasotzaileak, garaia):

Historia-idazlanaren egitura
1. Kokapena
Testu mota
Jatorriaren aldetik:
— Lehen mailako iturria (garai jakin bateko dokumentua).
— Bigarren mailako iturria: testuak bi motakoak dira, batetik, historiografikoak (egilea testuan
adierazitako gertaeren ondorengoa da, eta ikertzaile edo dibulgatzaile den aldetik landuko ditu gertaera horiek), eta bestetik, hemerografikoak (egunkaria edo aldizkaria).
Formaren aldetik:
— Zirkunstantziala (adierazpen ez instituzionalak, testuan kontatutako gertaerak bizi dituen norbaitek egindakoak; lege izaerarik ez duten hitzarmenak; hainbat motatako idazkiak eta txostenak; hitzaldiak, aldarrikapenak, prentsako berriak…).
— Juridikoa (legeak, lege dekretuak, dekretuak, ministro agindua, erabakiak, itunak, notario idazkiak, kontratuak, erakunde adierazpenak…).
—Testigantza testua (oroitzapenen eta autobiografien zatiak, egileak berak bizitako gertaeren  kontaketak, gutun eta idatzi pertsonalak, egunkaria, ohar pribatuak…).
— Literarioa (urte liburuak, genealogiak, gesta-kantak, kronikak, istorioak, epopeiak, ipuinak,
biografiak, iritzi artikuluak, saiakerak, prentsa iruzkinak, literatura-lanetako zatiak…).
— Dokumentala (erroldak, katastroak, grafikoak, prezioen zerrendak, mapak, planoak, kartelak…).
Edukiaren aldetik: politikoa, ekonomikoa, soziala, kulturala, erlijiozkoa…
Egilea. Bakarra, taldea, ezezaguna, jatorria aginte publikoan eta pertsona pribatuetan duena.
Data eta tokia. Espazio-denboraren testuingurua.
Hartzailea. Publikoa edo pribatua.
Asmoa. Idazlanaren helburua.

b. Testuaren analisia: testuaren  oinarrizko ideiak nabarmentzea:


2. Azterketa
Lexikoa
Azaldu hitzak:oligarkak,jauntxoak,gobernadore zibila,bozkatzea faltsifikatu.
 datuak, erakunde aipamenak, zehar-esanak, oinarrizko kontzeptuak, pertsonen izen  bereziak, leku geografikoak, datak, zuzenbide adierazpenak, hitz teknikoak, atzerriko hizkuntzetan
dauden hitzak, zaharkitutako arkaismoak… (azterketa literala).
Ideia nagusia eta bigarren mailako ideiak idatzi.
Aipatu egileak edo egileek adierazitako ideia nagusia –edo nagusiak– . Idatzi ideia horiek behar bezala  antolatuta, garrantziaren arabera ordenan jarrita (ideia nagusi bat –testuaren gakoa dena–eta ideia hori osatzen duten bigarren mailakoak), eta adierazi aipamen zehatzak eta horien arteko
loturak.
c. Testuinguruan jartzea: testua bere  prozesu historikoan ezartzea:

3. Testuingurua
1-Nor da garai honetako erregea/erreginaordea eta zein da burgesiaren helburu politiko nagusia? Horregatik garai honi berre……..  deritzo.

2-Zein da gobernuburua eta zein da 1901ean agintean dagoen  partiduaren izena?

ZERGATIAK 



·      Aurrekoak (aurretik izandako zergatiak eta egoerak).
3-Nola eskuratu zuten boterea Borboiak?Noiz?
Nor izan zen prozesu horren burua eta zein partiduarekin?
4-Zein izan zen  helbururik handienak estatu kolpeak ekiditeko?Nongo eredua hartu zuen?
5-Zeintzuk dira konstituzioaren ezaugarriak ?
6-Nola hautatzen dira diputatuak?
·  Testua eta gaiaren arteko lotura, eta gaia sakontzea.
7-Nola zen benetako hauteskunde prozesua?
8-Nork erabakitzen zuen nor zen partidu garailea?
Nori bidaltzen zion gobernuak agintea?Eta gobernadore zibilak nori?
9-Zein zen jauntxoen eginkizuna?
Nola txandakatu ziren partiduak gobernuan  1874tik  aurrera?
10-Nola deitzen zioten hauteskunde sistema horri?

11-Zeintzuk ziren oposizioko partiduak?Zein da egoera horri ematen dioten erantzuna?

12-Zergatik eman zen 1898ko krisia?Azaldu.
13-Zer  kritikatzen dute ?
14-Nola deitzen da mugimendu hori?
15-Joaquin Costaren biografia laburra eta bere liburua.

·      Testuan adierazitakoak ekar ditzakeen ondorioak.
16-Zein zen 1898ko krisiaren irtenbide bezala proposatzen zutena?
17-Zer  neurri hartu zuten gobernu liberalak eta kontserbadoreak?
18-Benetako  erabakiak hartu zituzten?
19-Noiz arte iraun zuen hauteskunde iruzurrak?

d. Testuaren garrantzia: kokatzen  den aldi historikoa ulertzeko, testu  horrek duen garrantzia adieraztea:


1-Zein da Joaquin Costak kritikatzen duen sistema?Noren kontrolpean zegoen?Zein garaian?

lunes, 9 de enero de 2012

2 BATX. ESTATU LIBERALAREN ERAIKUNTZA

2 BATX. 13.TESTUA CLARA CAMPOAMOR DIPUTATUA,iruzkina

13. TESTUA: CLARA CAMPOAMOR DIPUTATUAK GORTE
KONSTITUZIOGILEETAN EMANDAKO HITZALDIA (1931-09-01)
Utzi iezaiozue emakumeari den bezalakoa izaten, hura ezagutu eta  epaitzeko; errespeta ezazue gizaki izateagatik duen eskubidea; (…) eta eskubide konstituziogilea, herri zibilizatuen arau juridiko gisa, gero eta hurbilago badago  askatasunaren kontzeptutik, ez ezaguzue arrazoitzat aipatu izaki desberdinen  arteko  desberdintasunaren printzipio aristoteliko zaharkitua (…). Utzi  iezaiozue emakumeari Zuzenbidean aritzen, hasieran hanka-sartzeak eta  zalantzak izanda ere, horrela  bakarrik heziko baita hartan.(…) Konstituzio honen garaia eta espiritua kontuan hartuta, oso poztu  nau mundu zibilizatuan orain arteko konstituziorik onena, libreena eta  aurreratuena izango dela pentsatzeak. Gainera, nire ustez, behin-behineko Gobernuaren dekretuak monarkiako hogei mendek aitortu ez ziotena aitortuko  dio emakumeari, Errepublika ezarri eta hamabost egunean. Uste dut hau izango dela emakumearen [sufragio] eskubidea onartuko duen lehen latindar  herrialdea; lehen aldiz entzungo da latindar ganbera batean emakumearen  ahotsa, emakumea bera bezain xumea, baina egiaren aurak ekarri nahi  dizkiguna; eta harro-harro sentitzen naiz, nire Espainia izango baita  emakumearen askatasunaren bandera jasoko duen herrialdea (…). Eta honela   diotsuet, legegizonak: (…) ez ezazue onartu beste latindar nazio batek, datozen  egunetan, guk baino lehenago ezartzea bere Konstituzioaren buruan  emakumearen askatasuna, zuen kidearen askatasuna.
Espainiako Errepublikaren Gorte Konstituziogileen saioen egunkaria; 1931ko irailaren 1eko saioa.
Hitzak:askatasuna,errepublika, behin behineko gobernua,konstituzioa,
emakumearen sufragio eskubidea.
TESTU IRUZKINA
·        a. Testuaren kokapena (testu mota,egilea,
j asotzaileak, garaia):
·       Historia-idazlanaren egitura
·       1. Kokapena
·       Testu mota
·       Jatorriaren aldetik:
·       - Lehen mailako iturria (garai jakin bateko dokumentua).
·       - Bigarren mailako iturria: testuak bi motakoak dira, batetik, historiografikoak (egilea testuan adierazitako gertaeren ondorengoa da, eta ikertzaile edo· dibulgatzaile den aldetik landuko ditu gertaera horiek), eta bestetik, hemerografikoak (egunkaria edo aldizkaria).
·       Formaren aldetik:
·       - Zirkunstantziala(adierazpen ez instituzionalak, testuan kontatutako gertaerak bizi dituen norbaitek egindakoak; lege izaerarik ez duten hitzarmenak; hainbat motatako idazkiak eta txostenak; hitzaldiak, aldarrikapenak, prentsako berriak ... ).
·       - Juridikoa (legeak, lege dekretuak, dekretuak, ministro agindua, erabakiak, itunak, notario idazkiak, kontratuak, erakunde adierazpenak .. ).
·       - Testigantza testua (oroitzapenen eta autobiografien zatiak, egileak berak bizitako gertaeren kontaketak, gutun eta idatzi pertsonalak, egunkaria, ohar pribatuak ... ).
·       - Literarioa (urte liburuak, genealogiak, gesta-kantak, kronikak, istorioak, epopeiak,· ipuinak,biografiak, Íritzi artikuluak, saiakerak, prentsa iruzkinak, literatura-lanetako zatiak ... ).
·       - Dokumentala( erroldak, katastroak, grafikoak, prezioen zerrendak, mapak, planoak, kartelak ... ).


·Edukiaren aldetik: politikoa, ekonomikoa, soziala, kulturala, erlijiozkoa ...

·Egilea. Bakarra, taldea, ezezaguna, jatorria aginte publikoan eta pertsona pribatuetan duena.

·Data eta tokia. Espazio-denboraren testuingurua.

·Hartzailea. Publikoa edo pribatua. Asmoa.ldazlanaren helburua.
b.Testuaren analisia: testuaren oinarrizko ideiak nabarmentzea:
·2. Azterketa
·Lexikoa edo hiztegia

Azaldu hitzak, datuak, erakunde aipamenak, zehar-esanak, oinarrizko kontzeptuak, pertsonen izen bereziak, leku geografikoak, datak, zuzenbide adierazpenak, hitz teknikoak, atzerriko hizkuntzetan dauden hitzak, zaharkitutako,arkaismoak ... (azterketa literala).
·Testuaren 2 lerroko laburpena.

Ideia nagusia eta bigarren mailako ideiak
Aipatu egileak edo egileek adierazitako ideia nagusia -edo nagusiak- . Idatzi ideia horiek behar bezala antolatuta, garrantziaren arabera ordenan jarrita (ideia nagusi bat -testuaren gakoa dena-eta ideia hori osatzen duten bigarren mailakoak), eta adierazi aipamen zehatzak eta horien arteko loturak.
C. Testuinguruanjartzea: testua bere prozesu historikoan ezartzea:
·3. Testuingurua
Testuaren garaia,gobernu mota ,kronologia,gobernuburua eta taldea.
   · Aurrekoak (aurretik izandako zergatiak eta egoerak).

2-Zein da Behin-behineko gobernuan konstituzioari buruz hartzen den erabakia?
3-Zeintzuk dira hauteskunde garaileak?Nor izango da Errepublikako presidentea?eta gobernuburua?
4-Nor da Clara Campoamor eta zein partidukoa da?
·Testua eta gaiaren arteko lotura, eta gaia sakontzea.

5-Nongo bileran hitz egiten du Clarak? Zein da defendatzen duen askatasuna? Zeintzuk dira bere argudioak?
6-Zeintzuk dira Konstituzioan legeztatzen direnak?Eta beste eskubide­ -askatasun batzuk?
·Testuan adierazitakoak ekar ditzakeen ondorioak.

7- Noiz eman zuten emakumeak botoa lehen aldiz?Eta bigarrenez?

·d. Testuaren garrantzia: kokatzen den aldi historikoa ulertzeko, testu horrek duen garrantzia adieraztea.