domingo, 15 de noviembre de 2015

"EL INTRUSO" BLASCO IBAÑEZ IRUZKINDUTA

EL INTRUSO:
1)Kokapena.Jarraian aztertuko dugun testua historiko-narratiboa edo literarioa(nobela) da, Vicente Blasco Ibañezen El intruso liburutik jasotako pasartea hain zuzen ere. Bilboko kaleetan gertatutako enfrentamendu historiko bat kontatzen du, 1903an. XX. Mendearen hasieran kokatzen da eta Valentzian idatzia eta argitaratua dago, izan ere Blasco Ibañez Valentziakoa da baina Bilbon bizi izan zen hilabete pare batez. Egilea indibiduala da beraz, idazle naturalista bat, deskribapen oso zehatzekin egina. Testu honen asmoa meatokietan lan egiten zuten pertsonen bizi baldintzak, lan baldintzak eta harremanak deskribatzea da.

VICENTE BLASCO IBÁÑECEN "EL INTRUSO" ELEBERRIAREN PASARTEA (1904).Kokapena.Lehen mailako iturri historikoa,zuzeneko informazioa eta garaikidea ematen baitu.Testu narratiboa formagatik eta soziala edukiengatik.Publikoa liburu bat delako,edonor irakurdezakelako. Meatzarien bizi baldintzak azaltzen ditu.Egilea Vicente Blasco Ibáñez, idazle,kazetari eta politikari espainiarra izan zen.alentziako unibertsitatean zuzenbide ikasketak egin zituen baina ez zuen inoiz horretaz lan egin. Los Cuatro Jinetes del Apocalipsisen lanarekin fama handia lortu zuen. El intruso eleberria 1904an argitaratu zuen. 
2)Testuaren ideia nagusiak.
1.parrafoa: Blasco Ibañezek barrakoi hauek deskribatzen ditu, non langile guztiak bizi diren (gaur egungo behi ikuiluak baino askoz okerragoak).
2. parrafoan haien arteko lan harremanak deskribatzen ditu.
3.parrafoa: Beren lan baldintzak deskribatzen ditu. Langileek ezin zuten protestatu. Bi langile mota bereizten dira:
4.-Kanpotarrak: azalean lanean aritzen zirenak. Ez zuten prestakuntzarik behar hemen lanean aritzeko. Lurra atxurraz jo behar zuten soilik eta bertatik minerala atera.
5.-Azpiko galerietan lan egiten zutenak. Hemen lan egiteko zenbait baldintza eta prestakuntza eduki behar ziren. Hauen lan baldintzak oso gogorrak ziren, lur azpian edota minetan lan egiten zutenak baitziren. Azken esaldiak goseak bultzatuta… inguruko probintzietan nekazaritzak oso egoera larrian bizi zirela adierazten du.
3)Inguru historikoa     zeozer falta da?
Errestaurazio garaian kokatu gaitezke,Alfontso XIIIaren erregealdian (1902-1931).Gobernua                                                 . Garai horretan industrializazioaren fenomenoa garatu zen Bizkaian,hasieran matzekin lotuta.Bizkaiaren industrializazioagatik, siderurgia,ontziolak eta finantziak, kapitala aurrera atera zen
Bizkaian ustiakuntza gertatzen ari zenekoa, Industrializazioaren bigarren fasea izango da eleberriaren kokapen historikoa.
XIX. mendearen 79 urteetan Bessemer bihurgailuaren erabilera Europan zehar hedatu zen. Bihurgailuak altzairua kopuru handitan produzitzen zuen, baina fosforo oso gutxiko burdinaz, eta hematiteak baldintza hau betezen zuen. Mineral hori Bizkaian eta Suedian zegoen kantitate handitan, baina kokapen eta klimagatik Bizkaiak hartu zuen garrantzia. Gainera Erresuma Batuak eta Bilbok aspalditik harreman ona zuten, Bilbo izan baitzen artilea esportatzen zuen porturik nagusiena. Azkenik 1869ko Figerolaren Meategi Legea lagungarri izan zen prozesu honetan, eta honela, 1871z geroztik, baina batez ere Bigarren Guda Karlista amaitu ondoren, ingeles kapitaleko edo kapital Franco-Belgako elkarteak ugaltzen joan ziren. Baina bertako kapitalak ere sartu zuten muturra, atzerriko enpresen akzioak erosi baitzituzten merkataritzaren bidez aberatsak bihurtutako Bizkaiako familiak. Ibarratarrak bere meategiak esplotatzeaz gain, Orconeraren kapitalaren parte garrantzitsu bat zuten, eta horretan meatzaritzak sorturiko irabazietako zati bat Bizkaian geratu eta industrializazioaren hastapenak finkatzeko baliogarria izan zen. Esportatutako produktuekin lortutako benefizioen zati bat Bizkaian geratu zen.
Kalkulatu denez esportatutako %80-90 batez ere Ingalaterrara baina baita Alemania eta Frantziara esportatu zen.
Langilegoak ustiatu behar zituzten meatokiak herrietatik urrun zeuden. Lan eskasiagatik eta nekazaritzaren atzerapenengatik, bat-batean pertsona asko eta asko hasi ziren meatokietan lan egiten. Gainera meatokietan lan egiten zutenak jornaleroak izan ohi ziren ( nekazaritza mundutik alde eginak, lan faltagatik). Trenbideak sortu ziren 1857an Tutera-Bilbao konpainia sortu zen eta bost meatze tren eraiki zuten.
Horregatik pertsona hauek nonbait bizi behar ziren, meatokietatik hurbil, baina herriak ere ez zeuden oso gertu. Meatzaritza konpainiek hartu zuten langileei ostatu emateko ardura barrakoien sistemaren bidez.Ondorioz, horrelako bagoiak egin zituzten, denbora ez galtzeko eta soilik lo egiteko erabiltzen zituztenak, gainera ordu guztiak meatokian lanean igarotzen zituzten. Honekin batera dendak eraiki zizkieten, herrietara joan ez zitezen, denbora ez galtzearren. Gero denda hauek derrigorrezko bihurtuko ziren (kapatazeen lana zen hau), langile gehienak jornalariak baitziren. Ustiatzen zuten guztia salduta zuenez, inguruko probintzietako jendea kontratazen hasi ziren, honela nekazaritzan lan falta zegoen bitartean meatokietan lan egiten zuten ,gero bueltatzeko. 
. Honen ondorioz Bizkaiara etorriak dira lana baitago, eta gehiegikeriaren aurka protestatzen zutenak ordezkatzen zituzten, izan ere greba eginez gero kanporatu eta inongo problemarik gabe berehala beste norbait kontratatzen zuten. Egoera txar horrek hauen baldintzak hobetzea oztopatzen zuen.
.Era berean,industrializazioa zabaltzean, Langile Mugimenduak garatzen hasi ziren, lehenengo elkarte sozialistak sortuz.
4)Testuaren garrantzia.Blasko Ibañez-en eleberria Bizkaiaren gizarte konplesuaren deskribapena da,gizarte moderno eta industriala nola jaio eta garatu zen azalduz.Pozesua,beste Europa herrialdetan bezala, ez zen erraza izan eta aurrerapen ekonomikoak ez zituen langileentzako bizi baldintzak hobetu.Bestalde garai hartako intelektualen papera islatu da eleberri honetan.98ko belaunaldiaren idazleek,Berrikuntza mugimenduaren eta HEZKUNTZA INSTITUZIO LIBREREN Intelektualek(Baroja,Unamuno...)gizartea kritikatu zuten nazio egoera berritu eta hobetzeko.Era berean "El intruso" liburuaren egilearen posizioa eta ikuspuntua agertu ziren:giza injustiziaren kontrako protesta,zapalkuntzaren kontrako kexa eta berdintasunaren aldarrikapena.Bizkaian aste batzuk pasatu ondoren Blasco Ibañezek une historikoa kontat eta hezur mamitu zuen.Horrela XX.mendearen hasierara bidaia interesgarria egin dezakegu,gaurko gizartearen jatorria ulertzeko.

sábado, 14 de noviembre de 2015

9. testua. FEDERICO ECHEVARRIAren HITZALDIA LIBREKANBISMO ETA PROTEKZIONISMOari BURUZ (1893.12.9)


a-KOKAPENA
-Testu hau historiko-politiko eta ekonomikoa, lehen mailako iturri garaikidekoa da. Publikoa ere bada, 1893ean esanda meeting batean librekanbismo ekonomikoa kritikatzeko. Egilea Federico Etxebarria da(Bizkaiko Elkarteen Liga burua,siderurgikoa eta oligarkiaren kidea) eta hartzailea meeting horretan egon ziren pertsonak baina gobernuari zuzendua.Asmoa:itun libreganbista ez sinatzea eta protekzionismoa mantentzea.
B-IDEIA NAGUSIAK
Federico Echevarriaren hitzaldia protekzionismo ekonomikoaren defentsa da euskal enpresak babesteko. Ideiarik nagusiena da azpimarratzea zeintzuk izan ahalko ziren momentu hartako arantzel-araubidearen desagerpenaren ondorio ekonomikoak Espainia eta Alemaniaren arteko merkataritzako ituna zela eta. Arantzel horiek desagertzeak hondamena erakarriko zion Euskal industriari eta baita ere, arantzel horietaz aprobetxatu ziren lantegi siderurgiko  berri askori, beste batzuen artean Altos Hornos, Deustuko Lantegiak, eta abarrak. Echevarriaren ustez, Espainiako gune industrializatutako askori eta Bizkaiari ere kalte hori ekiditeko, indarrean zegoen arantzel-araubidea(protekzionismoa) mantentzeko eta itun hori deuseztatzeko gobernuari eskatu beharko zioten. 
-HITZAK
Libreganbismoa
Protekzionismoa
Muga zerga
C-INGURU HISTORIKOA - zer  falta da?EGOKITU
Garai honetako erregea Alfonso XIII.a da eta gobernua…..

Espainiako industria bi arlo desberdinetan oinarrituta zegoen: oihalgintza katalana eta burdingintza bizkaitarra. Bizkaian burdingintzak garrantzi handia lortu zuen  meategiak zirela eta. Burdina ugaria eta oso ona zen, itsasoaren hurbil eta lortzeko erraz. Bessemer bihurgailua erabiltzen hasi zirenean, burdingintzarekin lotuta zeuden tresna guztiak eta arlo guztietako hobekuntzak zabaldu ziren: Bizkaiko lehenengo elektrizitate-haria, ferrokarrilak, …
Hala ere, Europan industria mota hau guztiz hedatuta zegoen eta Bizkaian eta beste Espainiako gune industrializatutan zailtasunak besterik ez zituzten aurkitu zabaltzeko, lehenengo eta behin lantegiak finkatu behar eta kanpoko burdinazko produktuak hemengoak baino merkeagoak zirelako.
Hori dela eta, Errestaurazio garai osoan zehar burgesek eta oligarkek(diputatu eta senatari ere), lantegi askoren jabeak zirenak, gobernuari behin eta berriro lege protekzionistak eskatu zizkioten. Gobernuak, produkzio nazionala babesteko, jarri zuen kanpoko produktuen gaineko arantzel berezi bat (1891ean), eta industria bizkaitarrak egoera aprobetxatzen jakin zuen: atzerriko lehiari aurre egin ahal izan zion, Espainiako burdingintzako gune inportanteena bihurtu zen eta, horrekin batera, Bizkairantz erakarri zizkion beste industria mota batzuk, hala nola ontzigintza, kimika eta metalurgikoa. 
Nahiz eta beste nazioekin merkataritzako itunak sinatuta eduki librekanbismoa indarrean jartzeko, 1891ko Lege Arantzelaria mantendu egin zen eta 1896an indartu zuten beste neurri protekzionistekin
d-TESTUAREN GARRANTZIA

Liberalismo ekonomikoarekin bat eginda , XIX. mendearen amaieran Espainiako industria nahiko hedatuta egon,baina, oraindik, ez zegoen prestatuta produktu atzerritarrei lehia egiteko, espainolak baino merkeagoak zirelako. Hori dela eta, bakarrik Lege Arantzelaria eta neurri protekzionistak erabiliz gero hobetuko ziren eta desagertzekotan, lortutako aurrerakuntza guztiak desagertuko ziren etorkizunerako proiektu guztiekin batera. Hori dela eta, burgesak neurri protekzionista desagerpenaren aurka egon ziren beti, Echevarriak erakutsi zuen moduan hitzaldi honetan.

WIKITEKA

Askatasuna herria gidatzen