9. GAIA. Estatu frankistaren sorrera
(1939-1959).
TESTUAK:
1.Inguruabarrak edo boterea lortzeko aldeko faktoreak:
A. Botere,erlijio eta bakarra.
1.1 ) Ingurabarrak
-Botere-guztia buru bakarrean gerrarako estrategia eta gobernua bermatu ahal izateko.
a)Inguruabar militarrak
-Francok ospe handia militar eta estratega gisa.
b)Nazioarteko inguruabarrak
-Italiako eta Alemaniako gobernuen ( materiala eta armak lortzeko)laguntza.
- Europako potentzien neutraltasunak asko lagundu ,Frantziarenak eta Britania Handiarenak.
c) Barne inguruabarrak
- Bere ibilbide militarrean ez zuen trabarik aurkitu. Beste militar batzuek ere ez. NAZIONALEN ARTEAN IA EZ ZUEN AURKARITZARIK IZAN.
d) Erlijio inguruabarrak
•Eliza, hierarkiak eta apaizteria guztiak armadaren alde.
- Propaganda lan itzela eta gerra militarra Gurutzada Santu gisa aurkeztu zuten (FRANCOREN IRUDIA)
- Hierarkia katolikoak goi karguak eskuratu zituen eta trukean , hezkuntza kontrolatu zuen : Katolizismoaren alde gidatu eta manipulatu.
-Nazional katolizismoa izan zen frankismoaren oinarrizko elementu bat. Eliza eta Estatua elkarri lotuta zeuden.
1.2 ) FRANKISMOREN OINARRIAK
A ) Oinarri ideologikoa
• Ez zuen printzipio egonkor eta ongi egituraturik izan. Beste iturrI ideologiko batzuetatik zetozen ideiak : -Falangearenak:ESPAINIAREN BATASUNA eta zatiezina
- Elizarenak eta karlismoarenak:KATOLIKOTASUNA
- kanpo erreferentziakoak (Faxismoa):buruzagi bakarra ,ekonomiaren kontrola
- kanpo erreferentziakoak (Faxismoa):buruzagi bakarra ,ekonomiaren kontrola
-Faxismoari lotuta “Caudillo” titulua asmatu .
• Alderdi bakarrean , indar politiko guztiak batzea ere izan zuen eragina; antikomunismoa eta katolizismoaren kontrako-ideologiak ezabatu.
b) Oinarri politikoa
• Francoren Erregimen politikoa (diktatoriala ) Erresumako Oinarrizko Legeak ezartzean ,
•Espainia erresuma izendatu zuten, nahiz eta tronua hutsik egon. Eta Francok bizi bitarteko buruzagitza.
-sortutako estatuan, autonomiak desagertu, batasun linguistikoa inposatu eta administrazio bakarra-ESTATU ZENTRALISTA ETA KONFESIONALA
-Gizarte politikari dagokionez Lan forua agindu zen. Sindikatuak desegin eta ordez sjndikatu ofizial bakarra eta nahitaezkoa ezarri.
- Gobernu frankista osatu zuen : sektore falangistak,militarrak, katolikoak eta monarkikoekin.
c)Oinarri soziala
• Gizarte talderen laguntza jaso :militarrena , apaizteriena, jabeena, nekazariena eta hiriko erdi mailako klasekoena.
E Han banaketa handiagoa.
2.FRANKISMOAREN BILAKAERA
Gerra Zibila amaitu ondoren, diktadura militarreko 40 urtez.
Hainbat aldi bereiz daitezke.
2.1 Erregimen frankistaren hasierako urteak
- Hainbat faktore sorta bildu zituen : birrindutako herrialdea eraberritu,behar, sistema politiko berria egonkortu eta nazioarteko eta kanpo politika egin behar.
a)Nazioarteko politika
1-1939ko irailean hasi .II. Mundu gerra eta erregimen frankistaren ahultasuna.
- Hasieran Espainiak neutral azaldu bere egoera ekonomiko latza zela eta.Jarrera batetik bestera, gatazken arabera.
2•Gerra Ardatzaren aldeko atera zenean , alemaniarrekin eta italiarrekin ez ziren adostasunera heldu.
- azkenean , Frantziarekin eta Britania Handiarekin merkataritza interesek pisu handiagoa!!
- 1941ean, tropa alemaniarrek Sobiet Batasuna inbaditu ondoren, Espainiak parte hartzea (dibisio urdin ezaguna ) bidali zuten Leningradeko fronte errusiarra : komunismoaren kontra eta alemaniaren alde borrokatzera.
3- Mundu gatazka norabide aldatu (lehen garaipenak)Estatu Batuen gerran parte hartu. Espainiak Ardatzeko potentziei laguntzeari utzi zion eta Estatu Batuek blokeo ekonomikoaren mehatxua egin eta Espainiak neutraltasuna eta aliatuen alde agertu.
4• Mundu gataka amaitu zenean, nazioarteko zalantza agertu Espainiaren jarrera eta erregimen faxistarekin zuen lotura eta. NAZIOARTEKO BAKANTZEA AGINDU.
1947an gerra hotzean frankismoa mendebaldeko blokeari hurbildu antikomunismo erabakigarriari esker.
b)1 Barne politika : autarkia urteak
1- Estatu politika diktatoriala eta autarkia,ekonomia politika ezarri .
1- Estatu politika diktatoriala eta autarkia,ekonomia politika ezarri .
2-Estatu politika antidemokratikoa izan zen , adierazpen askatasunak ukatu ez zuen ezta Konstituziorik egin.
3-Falangisten eragin nabaria eta egoera aldatuz joan zen.
4-Francok hainbat lege xedatu zituen : Gorteen legea, Espainiarren Forua.
Irekitasun aldeko legeak ziruditen, baina erregimenaren irudia hobetzea eta kanpo bakantzea arintzea bilatzen zuen.
Irekitasun aldeko legeak ziruditen, baina erregimenaren irudia hobetzea eta kanpo bakantzea arintzea bilatzen zuen.
b)2•Ekonomia politikak, autarkia urteak:Autohornikuntza ekonomian oinarrituz.
-Ekonomia politikak bi ezaugarri: Estatuak sektore eta prozesu ekonomiko guztietan esku eta bestetik autarkia nagusi.
-Ekonomia politikak bi ezaugarri: Estatuak sektore eta prozesu ekonomiko guztietan esku eta bestetik autarkia nagusi.
1-Ekoizpen guztia kontrolatzen zuten. Guztien banaketa prezioa eta salmenta , baita lehen mailako premiakoak zirenak.
2-1941ean, INI sortu, Industria Institutu Nazionala , enpresa espainiarrak indartzea eta buruaskitasun ekonomikoa , eta kanpo harremanak eta trukeak ahalik eta gehien saihestea.
3-Baina lehengaien gabezia > prezioen kontrolak eta errazionamenduen kartillak eta merkatu beltza sortu.
4-Kanpoko produktuei muga zergak jarri ekonomiaren garapena ekarri
2.2 Erregimena (1950)sendotzea eta bakantzearen amaiera
a) Nazioarteko testuinguruan
1- Egonkortu erregimen frankista. Nazioartean gerra hotza zebilen eta frankismoak ez zuen hainbeste presiorik izan Europako hainbat potentziarekin merkataritza hitzarmen batetik egin ziren. Espainiak Maroko espainiarraren Babesletzari uko.
2-Vatikanoarekin Konkordatua sinatzeak Vatikanoan nazioartearen onarpena ekarri .Eliza katolikoak areagotu eta irakaskuntzan, eskumenak areagotu.
3-AEBekin sinaturiko hitzarmenek ikuspuntu militarrari begira, Espainiak kokapen estrategikoa zuen.Base militarrak ezarri: Rotan, Torrejonen, Zaragozan eta Moronen . Francok estatu batuarrek erregimena onartzea lortu zuen baita merkataritza harreman batzuk ezarri ere. Horri esker NBEn eta UNESCOn sartzeko erraztasunak.
b)Barne politika
1- Francoren gobernuak oreka mantendu lau taldeen artean:falangistak, militarrak, katolikoak eta monarkikoak .Lau taldeen arteko ika-mikak saihesten zituen.
2-Hamarkada horretako lehen urteetan, hezkuntzan irekitze eta liberalizazio zantzuak. 1951 Hezkuntza buru Ruiz Gimenez unibertsitatea modernizatu, ikasle mugimendu bat sortu. Sektore kontserbadoreek 1956ean polizia neurrien bidez konpondu eta ministroa ordezkatu.
2-Hamarkada horretako lehen urteetan, hezkuntzan irekitze eta liberalizazio zantzuak. 1951 Hezkuntza buru Ruiz Gimenez unibertsitatea modernizatu, ikasle mugimendu bat sortu. Sektore kontserbadoreek 1956ean polizia neurrien bidez konpondu eta ministroa ordezkatu.
3-50.eko hamarkadako lehen urteetan liberazio geroz eta handiagoa.
Ekonomia
4•Atzerriko lehen inbertsioak eta inportazioak. Estatu batuarren laguntza funtsezkoa.
4•Atzerriko lehen inbertsioak eta inportazioak. Estatu batuarren laguntza funtsezkoa.
5-Produktuen prezioetan eta merkataritza askatasuna,prezioek gorantz eta erregjmen aurkako greba egin. Bartzelonan hasi Gjpuzkoara,Bizkaira, Arabara, Nafarroara eta Madrilera.
6•Ekonomia berritzea eta hedatzea ekarri.Merkataritza balantza defizita.
-Industria sektoreak atera zituen etekin handienak nekazaritza soroak mekanizatu zituzten, inportatutako ongarri eta pentsuak erabiltzen hasi eta ureztatutako lurraldeak hedatu. Ekonomiaren hainbat aldaketa ekarri zituen gizarteari begira.
3. Erregimenaren oposizioa
3.1 Oposizioaren bilakaera
a) Oposizioa, gerra zibilaren eta munduko gatazkaren ondoren
Espainia barnean bai kanpoan Oposizioko kideak gerra zibilean galtzaile izandakoak ziren.
•Barne oposizioan gerrillari taldeak osatu zituzten Maki izenez.
1-Alderdi komunistako militarrek eta jarraitzaileek osatzen zituzten taldeak eta gerra-zibilarekin saiatu ziren. 1946 eta 1948 urteen bitartean egin zituzten ekintzak. Zapalkuntza gogorra ekin zuten horien aurka -atxiloketak,fusilamenduak,gehienak desegin ziren.Jazarleen aldeko taldeen artean falangisten sektorea zegoen batetik.
2-Bestetik, monarkikoak Juan Borboikoaren inguruan. Monarkikoa erregimenarekin adostasunera iritsi zen: Joan Borboikoaren oinordeko Juan Carlos Franco ordezkatzeko heziko zuten.
2-Bestetik, monarkikoak Juan Borboikoaren inguruan. Monarkikoa erregimenarekin adostasunera iritsi zen: Joan Borboikoaren oinordeko Juan Carlos Franco ordezkatzeko heziko zuten.
•Kanpo oposizioa
1-munduko gatazka iritsi eta aliatuek irabaz zezaketela pentsatu zuten. Espainia ere hondoratu egingo zen. 1945ean gobernu errepublikanoa antolatu zuten erbestean, alderdi sozialistetako, anarkistetako eta nazionalistetako ordezkariak osatua.
1-munduko gatazka iritsi eta aliatuek irabaz zezaketela pentsatu zuten. Espainia ere hondoratu egingo zen. 1945ean gobernu errepublikanoa antolatu zuten erbestean, alderdi sozialistetako, anarkistetako eta nazionalistetako ordezkariak osatua.
b) Oposizioaren egonkortzea 50eko hamarkadan
-50 hamarkada kanpoan erregimen frankista onartzen zutelako eta ez zegoelako oposizio egonkorrik. -Bi talde berri egonkortu:
1-Langileen mugimenduari dagokionez ,40 hamarkadarako lehen grebak antolatu industrializatutako hiri guneetan ,1946an Katalunian eta 1947an EH.
2-Ikasleen mugimenduari begira kultura irekitze ofizialari etekina atera. Hezkuntza Ministerio bera zegoen irekitze horren buru eta hainbat nahasmendu eta kale istilu sortu.
1-Langileen mugimenduari dagokionez ,40 hamarkadarako lehen grebak antolatu industrializatutako hiri guneetan ,1946an Katalunian eta 1947an EH.
2-Ikasleen mugimenduari begira kultura irekitze ofizialari etekina atera. Hezkuntza Ministerio bera zegoen irekitze horren buru eta hainbat nahasmendu eta kale istilu sortu.
TESTUAK
17. Erantzukizun politikoen legea (1939-02-09)
18.Nazio-intereseko industriak babesteko legea (1939-10-25)
10. GAIA. Diktadura frankistaren finkapena eta krisialdia (1959-1975).
2.3 Ekonomiaren garapen aldia (1957)
1957an egonkortzeko planak abian jarri 60ko hamarkadaren amaierara arte iraun. Ekonomiaren garapena eta hazkundea.
a)Egonkortze eta Garapen Planak
1• Hainbat arazo: Defizit publikoa handia eta prezioen gorakada.>Horrek liberalizazio handiagoaren beharra (irekitze zantzuak ez ziren nahikoak) Neurri berrien sortzaileak teknokraten gobernu sektorekoak ziren eta Opus Deiri lotutako, pertsonak.
2-Munduko bankuaren aholkuak jarraituz,
-Egonkortze Plana osatu. Ekonomia bultzatzea eta berritzea helburu.
2-Munduko bankuaren aholkuak jarraituz,
-Egonkortze Plana osatu. Ekonomia bultzatzea eta berritzea helburu.
3-Hartutako neurriak:
1•Pesetaren balio gutxitzea.
2•Soldatak izoztu eta gastu publikoa gutxitu prezioen gorakada _geldiarazteko.
3•Irabaziak murriztu eta kanpoko inbertsioetara ireki: kanpo merkataritza liberalizatu.
4•Zerga sistema aldatu irabazi publikoak areagotzeko.
4-Helburuak hein batean bete ziren ,garapen orekatua lortu .Baina kontsumoak behera egin, erosteko ahalmena galdu eta enpresa publiko batzuek porrot .Langabezi kopuruak gora.
5-Garapen Planak aurrera Teknokraten sektore osatu zituen .Arreta berezia gehien industrializaturiko guneetan: Madrilen,Katalunian eta Euskal Herrian (ekonomia eta giza desoreka gertatu).
5-Garapen Planak aurrera Teknokraten sektore osatu zituen .Arreta berezia gehien industrializaturiko guneetan: Madrilen,Katalunian eta Euskal Herrian (ekonomia eta giza desoreka gertatu).
b)Garapen ekonomikoa
-Hainbat faktorek eragin ekonomikoa:
1•Atzerritarreen inbertsioak. Estatubatuarrenak teknologia berriak eta industria garapena bultzatu.
2•Ekonomia nazioarte osoan garatu.
3•Atzerriko turista kopuruaren gorakada Europakoa,prezio merkeek erakarrita. Nazioartean erregimen frankista onartu. Emigrazioa.Langabe kopuruak gora egin.
c)Politika
Ekonomiak hazkunde baina politikoki askatasun gabezia. Kontinuismoa eta immobilismoa.
1-Barne politikan boterea modu orekatuan banatzen jarraitu zuen Francok. Teknokraten gobernu sektorea egonkortu ekonomian baita politikan. Sektoreak irekitze zantzuak txertatu. Prentsaren legea sustatu >Argitaletxei askatasun handiagoa.
2-Mugimendu Nazionalaren Printzipio Legea onartu baita.Estatuaren lege Organikoa. Erregimenaren oinarrizko legeak sendotu eta konstituzio moduko bat osatu nahi Europako Elkartean sartzeko.
3-Gobernu frankistaren ika-mikak, kontinuismoa ezaugarri nagusia. 1969an bi gertaera izan: Joan Karlos Borboikoa izendatu Francoren ondorengoa eta Carrero Blanco gobernuko presidentea.
3-Gobernu frankistaren ika-mikak, kontinuismoa ezaugarri nagusia. 1969an bi gertaera izan: Joan Karlos Borboikoa izendatu Francoren ondorengoa eta Carrero Blanco gobernuko presidentea.
-Laugarren eta azken aldia 60 hamarkada amaieratik diktadorearen heriotzara iraun 1975ra arte. Eragina politikan eta ekonomian.
•Kanpo politikan.
1-Ekuatore Ginea deskolonizatu: Gibraltarren inguruan etengabeko aldarrikapenak. Hego Amerikako herrialdeekin eta herrialde arabiarrekin harremanak. AEBrekin batera garaipen militarra lortu nahi.
1-Ekuatore Ginea deskolonizatu: Gibraltarren inguruan etengabeko aldarrikapenak. Hego Amerikako herrialdeekin eta herrialde arabiarrekin harremanak. AEBrekin batera garaipen militarra lortu nahi.
2.4 Frankismoaren amaiera
a) Erregimen frankistaren krisia
•Barne politika.
1-1969an Francok osasun kaskarra, Juan Carlos Borboikoa ONDORENA izendatu zutenean. Carrero Blanco, erregimeneko lehendakariorde. Franco erabaki politikoetatik urruntzen joan zen gobernua alderdi liberalagoetan eta politika ez aurrera ez atzera egoeran geratu. Carrero Blanco sektore atzerakoieneko ordezkaria zen. 1973an gobernuburu funtzioak hartu zituen bere gain.ETAko komando batek hil zuten.
1-1969an Francok osasun kaskarra, Juan Carlos Borboikoa ONDORENA izendatu zutenean. Carrero Blanco, erregimeneko lehendakariorde. Franco erabaki politikoetatik urruntzen joan zen gobernua alderdi liberalagoetan eta politika ez aurrera ez atzera egoeran geratu. Carrero Blanco sektore atzerakoieneko ordezkaria zen. 1973an gobernuburu funtzioak hartu zituen bere gain.ETAko komando batek hil zuten.
2-Gobernuaren irekitze saioa zen baina jarrera immobilista hartu zuen. ETAren atentatua Madrilgo kafetegi batean.Añoveros euskal gotzainarekin sortutako ika-mika. E.Hren eskubideen aldeko sermoia . Puig Antich anarkistaren hilketa eta Portugalen, Krabelinen Iraultzaren garaipenak mesfidantza sortu. Gobernua zapalkuntzaren bidera itzuli eta ministroek kargua uztea eragin.
•Nazioarteari begira,
1-egoera ez zen erregimen frankistaren aldekoa. LPEEk petroliaoaren prezioa igotzeko erabakia horrek krisi itzela mundu osoko ekonomian. Espainari ere latz ,Nazioartean protesta ugari.Bakantze politikoa.
1-egoera ez zen erregimen frankistaren aldekoa. LPEEk petroliaoaren prezioa igotzeko erabakia horrek krisi itzela mundu osoko ekonomian. Espainari ere latz ,Nazioartean protesta ugari.Bakantze politikoa.
Saharako kontua azkar batean konpondu, Ceutako eta Melillako jabetza espainiarrak bermatuak baita arrantza hitzarmen. Saharar herria Marokoko eta Mauritaniako administraziopean geratu.
b)Francoren heriotza eta diktaduraren amaiera
1-1975eko azaroaren 20an Franco hil eta 22an Juan Carlos izendatu Espainiako errege. 1967ko Lege Organikoak jasotako legezko ondorengotzari jarraituz. Franco gabe ezin zion denbora luzean betikoari eutsi eta bide demokratikoak eskatu 7itnpn. Frankismoaren amaiera ondorio batzuk ekarri zituen:
2•Erregimenaren beraren legeak: Lege Organikoak hil arteko boterea eman zion Francori, baina erabateko botere hori ez zuen bere ondorengoak jaso:Gorteek eta gobernuko lehendakariak baizik. Boterea erregeari ez ematea saiatu ziren.
Baina beste Gorte batzuk ezar zizkieten eta gobernu eta presidente bat ere.
3•Erregimeneko politikariak: Arias Navarro aurkeztu baina bere nortasuna baina berehala kendu kargutik.
4•Egoera sozio-ekonomikoa krisia egonagatik, Espainia lehen potentzien parean zegoen ekonomiari eta gizarteari begira.
Sistema politikoan zetzan desoreka.
5•Kanpo presioa :Europako Erkidegoak, AEBek eta Vatikanoak II Kontzilioa.
3. Erregimenaren oposizioa
c) 60 hamarkadako oposizioko talde berriak
60 hamarkadan ekonomiaren garapenak aldaketak ondorioak izan. Protesta ekitaldi gehiago eta oposizioa are gehiago hedatu zen.
1•Municheko Batzarra, oposizioko indar guztiak, Munichen bildu sistema antidemokratikoa salatzeko jarrerak batzeko eta fronte bateratua osatzeko.
2- Langileen mugimendua geroz eta gehiago politizatu zen, Greba eta manifestazio ugaritara deitu zuten. Sindikatuak ere sortu. Comisiones Obreras
-Langile Batzordeak. Klandestinitatean sortu zuten erregimeneko sindikatu ofizialetik kanpo. 3•Unibertsitateko-mugimendua.Erregimena Unibertsitateko kontrola galtzen zabaldu zen.
4•Elizak II Kontzilioaren berrikuntza eta jarrera kritikoagoak.
-Langile Batzordeak. Klandestinitatean sortu zuten erregimeneko sindikatu ofizialetik kanpo. 3•Unibertsitateko-mugimendua.Erregimena Unibertsitateko kontrola galtzen zabaldu zen.
4•Elizak II Kontzilioaren berrikuntza eta jarrera kritikoagoak.
3.2 Oposizio politikoaren antolakuntza
Banaketa gainditzea eta herrialde barnean jardutea. Bi erakunde politikorik garrantzitsuenak.
a) Espainiako Alderdi Komunista –PCE
-Santiago Carrillo PCEko buru.Ortodoxia sobietarretatik urrundu eta erregimenaren aurkakoak ziren zenbait talde biltzen jakin izan zuen. 1974an Batzar Demokratikoa osatu. Behin-behineko gobernua osatzeko eta erregimenaren deuseztapena eskatzeko.
b) Espainiako Alderdi Sozialista Langilea (PSOE}
-Bi korrontetan banaturik. Kanpotik, Errepublika eraberritu nahi zuen eta barnetik monarkia demokratikoa defendatu. Barne korronteak irabazi zuen eta Felipe Gonzalez idazkari nagusia izendatu. PSOEk Konbergentzia Demokratikorako Plataforma osatu. Koordinazio Demokratikoa osatu zuen .
-Bi plataformek helburu berak zituzten eta indarrak fronte bakarrean bildu ziren. Francoren heriotzaren ondorengo-gertakariek desegin egin zuten oposizioko mugimendu hori.
-Bi plataformek helburu berak zituzten eta indarrak fronte bakarrean bildu ziren. Francoren heriotzaren ondorengo-gertakariek desegin egin zuten oposizioko mugimendu hori.
TESTUAK:
19.Municheko Europako Mugimenduaren
Kongresuan hartutako erabakia (1962-06-07/08)
20.
Estatuaren Lege Organikoa (1967-01-11)
DEBORAH LOZANO-ZIORTZA BELLIDO 2 D
No hay comentarios:
Publicar un comentario