2 BATX.GERRA ZIBILA EUSKAL HERRIAN DEBORAH LOZANO I. ERREPUBLIKA EZARTZEA

GERRA ZIBILA EUSKAL HERRIAN DEBORAH LOZANO I. ERREPUBLIKA EZARTZEA
1931ko hauteskundeetan>Alderdi errepublikanoa garaile. II Errepublika aldarrikatu Eibarren. Alfontso XIII erbesteratzeko negoziazioak egin, honela amaitu Monarkiaren garaia.
1930ean erregimen monarkikoaren kontra Donostiako Hitzarmena sinatu. Monarkiatik Errepublikarako trantsizioa modu baketsuan eta sistema politiko berriak>herrialdeak zuen egoera sozial eta politiko larriari irtenbidea eman itxaropena.EAJk ez zuen sinatu:birbatze prozesuan
1.1 Behin-behineko gobernua
Behin-behineko gobernua osatu. Niceto Alcala Zamora buru. Koalizio errepublikano sozialistako kideak ziren
1.2 Lehenengo ekimen erreformistak
a) Euskal autonomiaren auzia
Euskal Estatutua Jose Antonio Agirre eratu. •EAJ 1931 eusko ikaskuntzak Batzorde bat eratu. Euskal probintzietarako eta nafarrorako autonomia proiektu bat idazteko.
-EAJ Askatasuna nahi zuen Erlijioaren auzian.Baina onartu . 1931. Euskal abertzaleek Batzarra Lizarran. - Lizarrako Estatutua onartu. Eliza-estatua arteko harremanetan zuen autonomiari eta Vatikanoarekin Konkordatua nazio askapenaren aldeko adierazpena.. Lehen hautesk. Euskal-nafar koalizioak irabazi. Lizarrako Estatutua 1931ko irailean aurkeztu zuten Gorteetan, baina ez zen aurrera atera, Erlijioaren auzian konstituzioarekin bat ez zetorrelako. . Azañak erreforma proposatu
. EAJ sektore aurrerazaleena indarra hartu Errepublikazale, katalanen eta sozialistengana hurbildu.
Prozesu konstituziogilea
a) Gorte konstituziogileak
'1931ko hauteskundeetan gehiengoa eskuratu errepublikano ezkertiarrek eta sozialistek. Hego E.H eskuineko alderdiak irabazi, EAJ buru. Gorte Konstituziogileek parlamentu batzorde bat sortu, Konstituzioa prestatzeko.
b) 1931 konstituzioa
Konstituzio ezkertiarra.
'Errepublika : langileen elkartea, demokratikoa,
aurrerakoia eta deszentralizatua.
Eskualde autonomiaduna .. Beste eskubideen artean
izaera bereziko autonomia eskualdeak aitortzeko oinarriak
jarri.
Erlijio ofizialik gabea. Sufragio unibertsala (emakumeak ere
) autonomia eskualdeak.
2.BIURTEKO ERREFORM1STA
. Azañaren gobernua, ezkerreko indar errepublikanoak,
sozialistak eta nazionalistak biltzen zituena.
-1931tik 1933ra erreforma egitasmo zabala. Behin
behineko gobernuak proposatua jarraituz.
- arazoak konpontzea eta demokraziaren, laikotasunaren eta
kulturaren balioak sustatzea zen helburua.
2.2 Erlijioaren auzia
Ondorioz katolikoak eta buruzagi errepublikanoak
urrundu. Eta Jesusen Lagundia desegin. Hego
EH.Konstituzioak Errepublika estatu laikoa zela aldarrikatu. Azañak erlijioaren balioen kontrako hartu karlistek. -Karlist Elkartasun Tradizionalistan bat egin.
2.3 Autonomiak
a)Euskal Estatutua

Estatutuaren idazketan errepublikanoak parte hartzea. -Estatutuaren aldeko beste kanpaina 1932.
- EAJ / Errepub proiektu berria aurkeztu. - Nafar. Eten.
- Idazketa batzordea ;1932 eta 1933 bukatu. Udalerri
gehienen babesa izan. (Araba izan ezik ) -
Estatutua onartzeko erreferenduma.
- Autonomiaren proiektuan parte hartzeari ezezkoa
atzeratu Gorteetan onesteko prozesua.
2.5 Hezkuntzaren erre/orma
- Ezinbestekoa herrialdea modernizatzeko.
- konstituzioaren arabera nahitaezkoa Lehen Hezkuntza.
Doakoa eta MISTOA. - Analfabetismo Aurre egiteko.
- Bigarren Hezkuntzan hobekuntzak eta Unibertsitatean
ikerketa arloa sustatu.
2.6 Azañaren gobernuaren krisia
a) Gizarte gatazkak
1932 eta 1933 gizarte gatazkak larritu.
b) Eskuinaren berrantolaketa
- Giz. Gatazk ondorio.z esker errepublikanoaren kontrako
sektoreen bategitea:
- CEDAren sortze batzarra Madrilen . -Monarkiko kontserbadorea sortu.
- Azañak dimisioa 1933. - Zamora buru, ondoren
Martinez Barrio.
- Hauteskunde orokorretan emakumeak botoa lehen
aldiz.
- 3. ESKUINDARREN BI URTEKOA
•CEDA garaile.
• Eskuindarren 1936.: Urtera arte. Alejandro Lerroux, Jose
Maria Gil-Robles buru zuen koalizio konfesional katolikoak.
•CEDA ez zen gobernuan berehala sartu .
- Erradikalak altxamendua antolatzeko mehatxua. Lerrouxek, Gfl-Roblesen laguntzarekin, erreformaren  kontrako politika abian. Lorpen asko deuseztatu erregimenaren egonkortasuna kolokan jarriz. .
3.1 Erreformismoaren kontrako politika
a)Militarren auzia
.-Sanjurjo.-estatu kolpearen ondorioz amnistia emana
b)Autonomien auzia
Euskal Estatutuan gobernu erradikal-zedistaren Gorteek onartzeko zegoen baina bertan behera.
3.2Indar politikoen berrantolaketa.
1934tik Aurrera indar politiko gehienen berrantolaketa prozesuari ekin zioten.
a)Eskuineko alderdien berrantolaketa
•JONS eta Espainiako Falangea elkartu.
- Estatu kolpea ematearen alde.
- Alemanian egiten zituzten moduko manifestazioak
imitatu.
b) Ezkerreko alderdien berrantolaketa
. Alderdiek bat egin > Ezker Errepublikazalea sortu.
3.3Politika eskuindarraren erradikalizatzea
'Hego E.H 1934an Kontzertu Ekonomiak kentzeko asmoaren zurrumurrua. 3 euskal probintzietan babesteko batzordeak. - 3 probintziek batzorde bateratua aukeratzeko erreferenduma adierazi. - Legez kanpo jo zuten.
3.41934 Urriko Iraultza
a) Tentsio giroa
. Arteko tentsioa
- Nekazaritza langileek greba
- Diputatu sozialista atxilotu. Gobernuaren kontrako
batzarra / Kontzertu ekonomikoei eraso.

- Horri aurre egiteko euskal nazionalistak eta sozialistak elkartu. CEDAk manifestazio batean , Covadongan.
• Iraultzaren gertaleku nagusiak Asturias, Katalunia eta
Hego E.H.
b)Asturiasko eta kataluniako gertaerak
• Gobernuan CEDAko 3 ministro sartu > errepublika
suntsitzea eta faxismoa ezartzearen beldur.
- UGT greba orokorra,
- Asturiasen armak hartu. Companysek Kataluniako
Errepublika aldarrikatu eta Generalitat indargabetu. -
Errepresio gogorra Afrikako armadak, Francisco Franco
buru. Asturiasko meatzariei eraso.
• Generalitateko presidentea eta hainbat buruzagi eta
sindikatuetako kide espetxeratuak egoitza asko itxi.
c) Iraultza Euskal Herrian
•Alderdi Sozialistak eta UGT greba orokorrarekin bat.
• EAJ ez zuen parte hartu baina langile klase nazionalistak
elkartasuna adierazi zion.
• Gil- Roblesek gogor zapaldu.
3.5 Gobernuaren egonkortasun eza eta biurteko eskuindarraren amaiera
'1934ko gertaeren ondorioz eskuindarren politika erradikalizatu zen. -ezkertiarrak elkarrengana hurbiltzen hasi ziren.
• Azañak Ezkertiarrak"kalera ateratzea zuen asmoa.
-eskuindarren gobernuaren barruan eskandalu handia.
- Lerrouxek< dimisioa eman behar. -Ondorioz bi kabinete gobernuan. •1936an Fronte Popularra sortzeko hitzarmena sinatu, anarkismoa izan ezik. Fronte Popul. atera zen garaile. 4. FRONTE POPULARRA • Ezkertiarrek ezkerreko alderdi errepublikanoen koalizio handi batean bilduta hauteskundeetan. •Hainbat alderdi zeuden : Errepublikanoa / PSOE ... - Fronte Pop irabazi. - Hego EH EAJ eta ezkerreko errepublikanoak irabazle / Araba eta Nafarroan aldiz eskuin tradizionalista karlista. • Azaña Errepublikako lehendakaria hautatu. 4.1 Gobernuaren erreformak eta gatazka soz/a/a 'Gobernuaren helburu nagusiak: • amnistia / eskuineko gobernuaren zapalkuntzaren biktimentzat/ Konstituz. errespetat / zergen erreform moderat / nekazari txikien eta merkatari baldintzak hobetzea. • Kataluniako Autonomia Estatutua berriro indarrean. • Falangea legez kanpo. • 1936tik iraultza giroa : grebak, okupazioak, armadaren kontrako erasoak.... 4.2 Errepublikaren kontrako konspirazioa • Gorteetan, Jose Calvo Sotelo eta Jose Maria Gil. - Errepublikaren kontrako konspirazioa. - Castillo eta Calvo Sotelo hil > gatazka areagotu.
• Armadako goi kargudunak monarkikoekin eta
karlistekin elkartu, Errepublika eraisteko .
• 1936 iberiar penintsulan hasi Altxamendu nazionala
Franco jeneralaren gidaritzapean.
- Gerra zibila ekarri 3 urtez.

Gerra Zibila 1936 -37
3.GATAZKA EUSKAL HERRIAN ,
-3.1 Hainbat indar politiko
- 1336ko hauteskundeetako emaitzak bistan utzi lau euskal
probintzietan hainbat indar eta estrategia politiko zeudela.
-Euskal Herriko eta Nafarra aukera berdinak
-Guipuzk, eta Bizk. gehiengoa Estatutua betetzearen alde.
EAJ-eta Fronte Popularra osatzen zuten. KOALIZIOKO
GOBERNUAN. ,
- Araban eta Naf. Antzinako karlistak taldea. (ELKARTE TRADIZIONALISTA) '
3.2 Lehen euskal gobernua.
-Lurraldearen bakantzeak autonomia handiarekin jarduteko
aukera
- txanpon propioa sortu , foru polizia edo ertzaintza /
euskal armada edo Euzko gudarostea deiturikoa.
-Bataloietan antolatuta aginte bakarra ez egoteko
- berezko politika nazioarteko kontaktuei esker. ( Britania Handia eta Frantzia)
-Euskadiko Herri Auzitegia sortu delituak eta gerrarekin
loturikoak epaitzeko.
-Ohikoak ziren hilketak eta estalitako mendekuak saihestu zituen.
3.3 Gerra zibilaren aldiak
a) Fronte Gipuzkoarra
• Errepublikaren defentsa ezkertiarren esku Defentsa
Batzarraren ardurapean baina armak oso ahulak
• Defentsa Batzarra EAJk , Fronte Popularra eta CNTk osatzen zuten.
-Gerra antolatzeko eta lurraldea kontrolatzeko.

.Gipuzkoako lurraldeek ( Irun, Tolosa y Beasain ) erreketeen ERASOA.
-Anarkisten eta nazionalisten arteko eztabaida eta Fronte Gipuzkoarra desegin.


-Lehen euskal gobernu edo Jaurlaritza sortub) Legutianoren aurkako erasoa
-Defentsa Batzarretatik euskal gobernu edo Jaurlaritza,osatu berrira
-Agirreren gobernuak kontseilaritza nagusiak bere kargu hartu
(Defentsa kontseilaritza)
- Arerioren tropek Bizkaia inguruan presio handia.
- Legutiano ( Araba erasotzeko agindua eman zuen. Baina
eustezko erasoak porrot egin. Eta agerian geratu euskal
armadaren gabezia eta matxinatuen nagusitasuna.
c) Bilboren gainbehera
•Hirugarren eta azken aldia. Apiriletik ekainera.
- Bizkaiko lurretara mugatu.
• -Legutianon galdu ondoren , Euskal Jaurlaritzak Bizkaiko lurrak.
- Hiriburua defendatzeko burdineko gerriko ezaguna sortu.
• Condor Legio alemaniarraren eta unitate italiarren
laguntzarekin artilleria bidezko erasoak ( Otxandio, Durango ,
Gernika...) Davila jenerala buru zela burdinazko gerrikoari eraso zioten.
- Alejandro Goikoetxearen laguntza izan nazionalek,
planoak eman zizkienez gune ahul guztiak primeran ezagutzen zituena,.
• NAZIONALEK BILBON SARTU ekainean.
• Euskal armadaren zati handi bat ( batailoi nazionalistek
osatuta ) tropa italiarren aurrean errenditu zen Santoñan.
- Alderdi ezkertiarrak aurrera egin . Gijon hartu arte.
• Nazionalisten esku. Agirre lehendakariaren euskal gobernua
erbestera joan zen ( Frantzia )


IRUZKINA EGITEKO


4. ERREPUBLIKARRAK
4.1 Politikaren bilakaera.
•Gobernuaren botere zentralaren sendotasun eskasa eta
erasoa pairatu behar.
- Beorlegi koronelaren gidaritzapean Irun hartu, eta Frantziarekin muga itxi .
- Azkenik, Gipuzkoa Mola jeneralaren esku eta tropek Bizkaian.Aurrera egin.
.
.armadako-aginte- batasun ezak:PORROTA
• Anarkistek, komunistak gerra irabaztearekin Iraultza sortu.
Quirogak dimisioa aurkeztu. Martinez Barriok ordezkatu.
Altxamendua jeneralarekin baina elkarrizketak porrot.
Giralek gobernu ezkertiar moderatua sortu. mendebaldeko demok. Babesa bilatu
•Iraultzak,sortu zirenez bere aginpidea eta laguntza.
_1936 tik Aurrera, Francisco Largo Caballero zuzendu.
- Euskal nazionalistek eta nazionalista katalanek osatu
zuten.
Euskal nazionalistek eta nazionalista katalanek osatu zuten.
Euskadiko Autonomia Estatutua onetsi.
.Aldaketa politikoak
Estatu kontrola ezarri militarrei. Herri armada sortu.
-Gobernua Valentziara eraman.
-Gobernuaren krisia Negrin gobernu buru berria.
Anarkistek alde batera utzi eta errepublikanoak batzen saiatu
Terueleko gudua , Ebroko gudua I gerraren ezbehar ,etengabeak)
gobernua Bartzelonan finkatzea.
• Madrilen baldintzarik gabeko errendizioa sinatu.
Eta gatazkak zirela eta Espainia ustea erabaki. (1 abril del 1939 )
5. ALDERDI NAZIONALA(laburtu)
..Botere guztiak Francisco Franco jeneralaren inguruan.
a ) Batzar militarra
•Nazionalen buru Defentsa Nazionalaren Batzarra.
• Batzar militarra sortu ( franko militarra buru ) .
• Franco jenerala izendatu Estatuko Gobernu buru eta
Armadako Txit Jenerala.

• B)Estatuaren Batzar Teknikoa
• Laguntza militarra(teknikarik onenak) eta Frankoren buruzagitza politikoa indartu.
Espainiako Falange Tradizionalista JONSena
• Alderdi bakarrean Franko agintari bakarra arrakasta handiak.
c) Frankoren lehen gobernua
1938ko urtarrilean estatu totalitario
Botere legegilea eta betearazlea . Francoren esku.
besteak ezabatu behar.
-.Hainbat printzipiotan oinarrituta:
- Katolizismo kontserbadorean eta tradizio pentsamenduan.
• Errepublikaren lege erreformistan deuseztatzea zen helburua.
• Estatu totalitarioen laguntza : elikagaiak, arropa...

5.2) Alderdi sozialak eta kulturalak
b ) Eliza
Euskal apaizteria izan ezik . Besteak alderdi nazionalaren alde
jarri
Bertan altxamenduak justifikatzen ziren.
Egoera pribilegiatua zuten.
•Hezkuntza erreforma :
- irakasleak trebatu , testuak zentsuratu eta hezkuntza mistoa
galarazi.Irakaskuntza pribatua eta erlijiosoa bultzatzea
• Eliza, armada eta falangea obedientziaren eta betebeharren defentsa ziren.
Emakumeen sailak eta emazte-rola betetzera bideratu zuen.
(Ezin zuten ondasunik izan )