1. GAIA. Antzinako
Erregimenaren krisialdia (1808-1814): Cadizko Gorteak eta 1812ko Konstituzioa
Erregimen zaharra: XVII. Mendeko Europako monarkian zegoen gizarte ekonomia eta politiko harreman multzoari esaten zaio. Hiru ezaugarri ditu:
Erregimen zaharra: XVII. Mendeko Europako monarkian zegoen gizarte ekonomia eta politiko harreman multzoari esaten zaio. Hiru ezaugarri ditu:
·
Estamentuzko gizartea.
·
Ekonomia-sistemaren oinarria 1.sektorea
·
Monarkia absolutista.
Erregimen
zaharraren krisia, garai absolutistak eta liberalak tartekatzen diren garaiari
esaten zaio. 1788-1833 urte bitartean eman zen. Aldi liberalak (1808-1814; 1820-1823) eta Aldi absolutistak (1788-1808;
1814-1820: 1823-1833).
1.
Karlos IV.aren agintaldia
Karlos III.a hil zenean, Karlos IV.a izendatu zuten
errege(1788-1808).Krisi ekonomikoa,
politikoa eta soziala asko larritu egin zen. Ideia liberal iraultzaileak zabaltzen hasi ziren Estatu Batuetatik
eta Frantziatik. Erregimen Zaharraren
gainbehera ekarri zuen.
1.1
Iraultzaren eragina
Frantzian,
1789an iraultzaren ondoren, neurri LIBERALAK aldarrikatu ziren:
·
Herriaren burujabetasun nazionala
·
Aginte banaketa
·
Gizakiaren eta hiritarraren eskubideak
·
Jabetza eskubidea
·
Zapalkuntzaren kontrako erresistentziarako
eskubidea
·
Estatu laikoa sortzea.
Liberalismo ekonomikoan oinarritutako
politika ekonomikoa sustatu zen. Deuseztatu egin ziren absolutismoa, gizarte
estamentala, jauntxoen erregimena eta pribilegioak.
a)
Frantziako Iraultzaren ondorioak
Espainian berehala zabaldu ziren ideia
iraultzaileak,
izan ere, atseginez hartu zituzten intelektual eta burges ilustratuek.
Beldurrez, aldiz, talde pribilegiodunak. Ideia liberalak Espainian zabal ez zitezen eta herrialdea kutsa ez zedin,
Karlos IV.ak ideologiari mugak ixteko agindu zuen: liburuak eta agerkariak
sartzea debekatu zuen, intelektual susmagarriei jazartzeko baimena eman zion
Inkisizioari, eta, horrela, ikasleak atzerriko unibertsitateetara ikastera
joatea galarazi zuen.
Frantziako iraultza erradikalizatzen ari zen (Luis
XVI.a erregea gillotinan hil zuten) eta, erradikalizatze horrek bultzatuta,
Karlos IV.ak agintera eraman zuen Manuel
Godoy.
b) Konbentzioko gerra (1793-95)
1793 Luis XVI.a hil
zutelarik, Karlos IV.ak Frantziari gerra
deklaratu behar izan zion, Britainia Handia eta Portugalekin bat
eginik.Azkenik,Frantziak eta Espainiak Basileako
bake Hitzarmena sinatu zuten 1796an. Frantziako konbentzioko armada
Katalunia okupatzen eta Hego Euskal Herritik behera egiten hasi zen. Gerra
honetan Frantzia atera zen garaile.
Frantziak uko egin zion Espainian konskistatutako lurraldeei eta Espainiak
Santo Domingo uhartea eman behar izan zion.
1.2
Frantziarekiko aliantza
Frantzia eta Espainia bat
zetozen Britainia Handiarekiko etsaigoan. Frantziaren
eta Espainiaren arteko aliantza gauzatu (San Ildefonsoko Ituna)nahi zuten,
Britainia Handia garaitzeko.
Napoleon agintera iritsi eta enperadore izendatu
zutenean 1804an, indarrean jarraitu zuen Espainiak eta Frantziak Britainia Handiaren kontra zuten aliantzak.
Napoleonek blokeo
kontinentala ezarri zion Britania Handiari.
Ingeles itsasontziek debekatuta
zuten Napoleonen inperioaren mende zeuden lurraldeetan merkataritzan aritzea.
Karlos IV.ak bat egin behar ian zuen britainiarren hondamendi ekonomikoaren
helburuarekin. Napoleonek Portugal konkistatzeko laguntza eskatu zion Godoyri.
Frantziako armadari hispaniar lurraldean sartzeko baimena sartzeko eman zion
Espainiak:Fontainebleauko ituna.
1.3
Krisia larritzea
Karlos IV.aren erregealdian krisi ekonomikoa,
politikoa eta soziala egon zen. Manuel Godoyk,despotismo ilustratuaren bidea jarraituz,
politika erreformista jarri zuen abian. Baina erreforma horiek ez zituzten
konpondu herrialdearen egiturazko arazo Larriak: nekazaritzako eta industriako
ekoizpenaren antolaketak oinarri tradizionalak eta arkaikoak zituen, ondasunak
ez ziren berdintasunez banatzen, laborariek eta nekazariek erosteko lamen
txikia zuten. Errege ogasuna krisi
larrian zegoen.
2.Independentzia
gerra eta iraultza liberala
2.1.Independentzia
gerra
Herritarrak gero eta haserreago zeuden Napoleon
eta Godoyrekin. Godoy kargutik kentzea
erabaki zuten eta Karlos IV.aren semea, Fernando, errege izendatu zuten.
a) Lehenengo herri matxinadak
Lehenengo matxinada Madrilen izan zen, 1808ko
martxoaren 19an, Aranjuezko matxinada. Godoy epaitu zuten eta Karlos IV.ak abdikatu zuen bere seme
Fernando VII.aren alde. Napoleon, Baionan, Karlos IV.a eta Fernando VII.arekin
elkartu zen; enperadore presioaren ondorioz, koroaren gaineko eskumen guztiak
eman zizkioten eta Napoleonek anaia Jose Bonaparte izendatu zuen Espainiako
errege.
b)Frantsesen okupazioa eta gerra zabaltzea
Frantziako indar okupatzaileen kontrako herri
matxinada 1808ko maiatzaren 2an izan zen, Napoleonen armadak gogor zapaldu zuen.
Baina frantsesen kontrako gero eta altxamendu gehiago zeuden lurralde guztietan
eta 1813aren amaiera arte iraun zuen. Frantzesen kontra altxatu ziren, herritar
xeheak, noble erreformista eta absolutista eta kleroa. 1808an Napoleon ezin
izango zuela konkistatu Espainia konturatu zen.
c) Frantsesen nagusitasuna eta gerrillen
gerra
Napoleon Iberiar penintsula ia osorik konkistatu
zuen 1809. eta 1811. urteen bitartean; ez zuen Cadiz eskuratu. Gerrillen
gerra sortu zen, iberiar penintsula guztira zabaldu zen. Militar ohiek eta
bidelapurrek osatuak ziren.
d) Frantsesen atzeraldia
Napoleonen indar
militarrak indarra galtzen joan ziren. Errusiako
inbasio zailak eta Espainiako gerrillen gerrak sortu zizkien eragozpenen
ondorioz. Britainia Handiko armadak
funtsezko zeregina bete zuen, Wellingtongo dukearen gidaritzapean; lortu zuen
espainiar-britainiar armadak eta gerrillek Napoleonek
Pirinioetaraino atzera egitea eta Fernando VII.ari koroa itzultzea, Valençayko
Itunaren bidez, 1813an.
e) Gerraren ondorioak
Ondorio txarrak: herrialdea lur jota
geratu zen, jende asko hil zen, sarraski eta suntsipen handiak jasan, ekonomia
jarduera etenda gelditu zen, gerrillen fenomenoa zabaldu, kolonien
independentzia egarria.
2.2
Jose I.a eta frantsestuak
Errege berriak Frantziako Iraultzaren hainbat
lorpen Espainian zabaltzeko ahalegina egin zuen baina ez zuten fruiturik eman. Baionako Konstituzioa: gizabanakoaren
eskubide eta askatasun batzuk ezagutzen baitzituzten.
Jose I.ak laguntzaile talde txiki bat izan zuen:
frantsestu zeritzenak, erregearen proiektu erreformisten aldekoak.
2.3
Batzorde Zentral Gorena
Jazarleak
batzordetan antolatzen ziren, haien kabuz:
-
Batzorde lokalak ,gero probintzaletan
elkartuak.Botere zentralizatua Batzorde
Zentral Gorenak zeukan.
-Fernando VII.a erregearen aginpidearen
ordezkari ziren, legezko erregea kanpoan zegoenean.
- Antolatu zuten frantses gudarostearen
kontrako arma bidezko erresistentzia.
- Armadako ofizialak, goi kleroa,
aristrokaziako kide batzuk, funtzionario batzuk, legegizonak, eta abar, zeuden
batzordetan.
-
2.3
Cadizko Gorteak eta Konstituzioa
Frantziaren kontrako gerra
bete-betean, 1810. urtean, Batzorde
Zentral Gorenak Gorteak biltzeko deia egin zuen, herrialdea nola gidatu
erabakitzeko.
• Diputatu
– absolutistak,
– erreformistak,
– ilustratuak eta
– liberalak
zeuden,
• liberal
ideiak nagusitu ziren.
Cadizen bildu zituzten Gorteak; Cadiz hiri
liberala zen, burgesia merkataria, atzerriko merkatariak eta gerratik ihesi eta
erreformista ilustratuak.
Nobleak eta kleroak,
erlijio katolikoa erlijio bakarra zela eta talde pribilegiodunen jabetza
pribatua zela aitortu zuten.
•
Cadizko Gorteek Erregimen Zaharra eraisteko
oinarriak jarri zituzten,
– zentsura
deuseztatu zuten,jauntxoen eta kleroaren jaun eskubideak, barneko muga zergak
eta gremioak ere. Inkisizioa desegin zuten.
a) Cadizko Gorteetan,
liberalismoa nagusi
• Cadizko Gorteen zeregina legegilea eta sistema
liberala ezartzeko prozesua. Herritar gehienek monarkiko jarraitzen zuten eta
katolikoak ziren.
b)Cadizko konstituzioa
1812an Cadizko konstituzioak oinarri hauek
zituen:
·
Nazioaren
burujabetasuna, Gorteetan ordezkatua eta aginpide banaketa (aginpide
betearazlea (erregeak), legegilea (Gorteak+erregeak) eta judiziala (justizia
epaitegiak)).
·
Ordezkaritza
eskubidea gizonezkoentzako zeharkako sufragio unibertsalez aukeratuta.
·
Nazioa:legedi berdinaren
menpekoak nazioa osatzen dute.
·
Eskubide
eta askatasunak:
·
legearen aurreko berdintasun juridikoa, inprimatze
askatasuna hezkuntzarako eskubidea.
·
Askatasun ekonomikoa
·
Legearekiko berdintasuna eta Estatuaren
gastuetarako ekarpenak egiteko betebeharra
·
Zergak ordaintzea
·
Erlijio katoliko
bakarra.Absolutistek inposatua.
Ez zegoen Foru erregimenari aipamenik, ez zituen
Foruak ez berresten ez indargabetzen. Bizkaiak izan ezik, besteek testu berria
zin egin zuten.
No hay comentarios:
Publicar un comentario