2 batx.1 testua . Cadizko Konstituzioaren iruzkina galderekin

1. Cadizko Konstituzioa

Fernando VII.a, Jainkoaren graziaz eta Espainiako monarkiaren konstituzioaz Espainiako errege denak eta, haren faltan eta gatibutasunean, Gorte Nagusiek eta bereziek izendatutako Erregetzako erregeordetzak, honako hau ikusi eta ulertzen duzuen guztioi jakinarazten dizue: Gorte beraiek honako hau agindu eta berretsi dutela: 

1. art. Espainiako nazioa bi hemisferioetako espainiar guztien batasunada. 

3. art. Subiranotasuna nazioan dago eta, arrazoi beragatik, nazioari bakarrik dagokio funtsezko legeak ezartzeko eskubidea. 
8. art. Espainiar ororen betebeharra da estatuko gastuetan bere ondasunen arabera laguntzea. 
12. art. Espainiako erlijioa katoliko, apostoliko eta erromatarra da eta izango da, egiazkoa den bakarra. Nazioak lege jakintsu eta bidezkoekin babesten du eta beste edozein praktikatzea debekatzen du. 

14. art. Espainiako gobernua monarkia moderatu heredagarria da. 
15. art. Legeak egiteko ahalmena Gorteek eta erregeak dute. 
16. art. Erregeak du legeak betearazteko ahalmena. 
17. art. Auzi zibil eta kriminaletan legeak aplikatzeko ahalmena legeak ezarritako auzitegiek dute. 

371. art. Espainiar guztiek dute euren ideia politikoak idatzi, inprimatu eta argitaratzeko eskubidea, argitalpenaren aurreko lizentzia, berrikuspen edo onarpenik gabe, legeak xedatutako mugapen eta erantzukizunen pean.

Cadizen, 1812ko martxoaren 19an

CADIZKO KONSTITUZIOA

a) Testuaren jatorria,mota,edukia,egilea, ,data,jasotzailea ,kokapena,asmoa.

CADIZKO  KONSTITUZIOAREN   IRUZKINA

a. Testuaren kokapena (testu mota,egilea, jasotzaileak, garaia):.

1812ko Konstituzioko zenbait artikulu dira. Konstituzio hori Cádizko Gorteek aldarrikatu zuten, 1812ko apirilaren 19an. Testu hori jotzen da Espainiako lehen konstituziotzat; izan ere, Baionako Estatutua, be­rez, gutun aitortua izan zen. Testu juridikoa da, beraz.Testua historikoa da eta espainiako nazioari zuzenduta dago.

Definizioak:

Konstituzioa:Estatu baten oinarrizko legea:gobernu mota ,eskubideak eta askatasunak arautzen ditu.

Gorteak:botere legegilea duen ganbera eta gizonezko sufragioz hautaturiko diputatuek osatzen dute.

monarkia konstituzionala:Estatu bateko burua erregea izatea  baina konstituzioaren legepean.Bere boterea betearalea eta legegilearen zatia.

Herriaren burujabetasuna:

Botere banaketa,

Gizonezkoen sufragio unibertsala,

b)Testuaren ideia nagusiak :

b.Testuaren analisia: testuaren  oinarrizko ideiak nabarmentzea:

1812ko Konstituzioak 384 artikulu ditu. Elizako diputatuen eragi­nagatik eta Espainiako tradizioan erlijioak izandako garrantziagatik, konstituzio horretan Estatuaren konfesionaltasuna aldarrikatzen da (12. art.), eta «beste edozein erlijio praktikatzea» debekatzen da. Testu horretan hautatutako artikuluetan, sistema konstituzionalaren oinarrizko printzipio hauek ageri dira:

·   Subiranotasuna nazioari dagokio, eta banaezina da (1., 2. eta 3. art.).

·   Oinarrizko eskubide eta askatasunen defentsa (4. eta 13. art.).

·   Legearekiko berdintasuna eta Estatuaren gastuetarako ekarpenak egiteko betebeharra (8. art.).

·   Gobernu mota: monarkia konstituzional «moderatua» (14. art.).

·   Botereen banaketa: Gorteak eta erregea -Iegegilea-, erregea -be­tearazlea- eta justizia-auzitegiak -judiziala- (15., 16. eta 17. art.).

·   Estatuaren konfesionaltasuna: erlijio katolikoa soilik onartzen da

(12.art.).

1. tituluan -Espainiako Nazioa eta espainiarrak-, hau aldarrikatzen zen: subiranotasun nazionala; botereen banaketa; eta oinarrizko eskubide politikoak, hala nola askatasun zibila, prentsa-askatasuna eta jabetza -eskubidea. Eskubide horiek «bi hemisferioetako» espainiarrei zegoz­kien, hau da, Amerikakoei ere bai. Monarkia oinordetzakoa zela ezar­tzen zen, baina ez absolutua: erregeak konstituzioaren zina egin eta bete egin behar zuen; horrek haren botereak mugatzen zituen.

Konstituzio horretan, beste alderdi garrantzitsu bat jaso zen: ordez­karitza probintzia bakoitzeko biztanle kopuruaren araberakoa zen, ez estamentuen araberakoa. Sufragioa, bestalde,gizonezkoen unibertsala zen. Horrez gain, banaketa probintzien arabera egitea eta probintzia-di­putazioak eratzea aurreikusten zen.

             c- Testuinguruan jartzea: testua bere  prozesu  

               historikoan ezartzea:

 TESTUAREN GARAIA

Zein da bukatzen den garaia eta hasten den berria?

Gorteak 1810eko irailean zabaldu ziren. Orduan hasi zen Antzinako Erregimenaren krisia. Fernando VI Ia bitan saiatu zen Cádizen urte ho­rretan hasitako iraultza geldiarazten. Baina 1833an erregea hil zenean, han egindako erreforma-programa sendotu egin zen.Honek erregimen liberalaren lehenengo urratsa suposatu zuen.Liberalismoaren bidez monarkia konstituzionala,botere banaketa ,gizarte berdintsua eta ekonomiaren askatasuna ezartzea ekarri zuen.Guzti hori  Ilustratuen ideiak gauzatzea baino ez zen izan

ZERGATIAK

Nork hartzen du erregearen ordezkaritza?
Batzorde Zentral Gorenak hasieran eta gero,Erregetzaren Erregeordetzak.

Antzinako Erregimenaren krisia

1808ko maiatzean Independentzia Gerra hasi zenean, herrietako eta probintzietako juntak eratzen hasi ziren. Frantsesen aurkako erresis­tentzia antolatzeko sortu baziren ere, berehala botere handia lortu zuten, eta afera publikoak kudeatzen zituzten. Probintzietako Juntek ordezkariak bidali zituzten, Junta Zentral Gorena eratzeko; Junta Zentral horrek junten defentsarako ekintzak koordinatzeko eta he­rrialdea gobernatzeko funtzioa zuen. Baina ez zen gai izan gerra zu­zentzeko, eta ez zuen Gorteetarako deia egin, nazioaren ordezkariek beren antolamenduaz eta etorkizunaz erabakitzeko.

Independentzia Gerra: hasiera, bilakaera eta ondorioak

Nor izan zen erregea garai honetan? Zer gertatzen zaio?

Karlos IV.aren monarkiak arazoak zituen, eta herrialdeko egoera eze­gonkorra zen. Hori baliatuta, 1808an Napoleonek Espainia inbaditu, tronua bereganatu, eta herrialdea anexionatu zuen; gainera, Europan zehar hedatzen jarraitzeko asmoa zuen. Napoleonek Baionara joate­ko eskatu zien Karlos lV.ari eta Fernando Vll.a oinordekoari; abdikatu egin zuten biek. Napoleonek anaia izendatu zuen Espainiako errege:

Josef La. Baionan Gorteetarako deia egin zuen, errege berria hura zela berresteko eta Espainiarako konstituzio bat egiteko. Orduan, milaka frantses soldadu Espainia okupatzen hasi ziren.

Zeintzuk dira aldi berean ematen diren gertaerak?

 Independentzia gerra

Baionako abdikazioen ostean, frantsesen aurkako altxamenduak hasi ziren, klase pribilegiodunek ez baitzuten gaitasunik izan botere­ hutsunea kudeatzeko eta herrialdea antolatzeko. Herri xehearen klaseek juntak eratu zituzten, hasieran herrietan, altxamendua anto­latzeko. Junten funtzio nagusia armamentua kudeatzea eta defentsa antolatzea zen, baina berehala eguneroko aferetan esku hartzen hasi ziren, ez baitzegoen haien gaineko agintaritzarik. Lehenengoz, afe­ra publikoak herritarren esku zeuden, eta subiranotasun nazionala gauzatu zen, Gorteek beren lehen dekretuan aldarrikatutakoari jarraituz.

Espainia frantsesen mende egon zen bitartean erakunde berri ho­riek eratu izana funtsezkoa izan zen herrialdeko bilakaera politikora­ko. Izan ere, gerra-egoeran eta erakundeen krisialdi horretan, herri­ oinarriko erakunde-sistema eraiki zen, behetik gora, herritarren bo­rondatea kontuan hartuta. Tokiko juntek lehenik eta probintzieta­koek gero zergak bildu zituzten, dirua sortu zuten eta eguneroko bi­zitzako afera ugari kudeatu zuten, Independentzia Gerraren garaian. Beraz, subiranotasun osoz jokatu zuten, eta jabetzen ziren nazioaren botere subiranoa gauzatzen ari zirela.

Espainiaren mendeko Amerikako kolonien emantzipazio-prozesuaren hasiera.

Amerikako kolonien emantzipazio-prozesuaren aurrekari nagusiak bi izan ziren: Estatu Batuen independentzia (1776-1783) eta 1789ko Frantziako Iraultza. Kreolek -espainiarren Amerikako ondorengoak ­bere egin zuten bi prozesu horietan sortutako pentsamendu iraul­tzailea. XVIII. mendearen amaieratik aurrera, ezinegona areagotu egin zen kolonietan, erreforma fiskalengatik eta kreolak kargu publikoeta­tik kanpo uzten zituztelako.

Kreolen gutxiengo batek soilik zekien ideia liberalen berri. Baina 1808an Espainian izandako gertaeren ondoren, sortu berri zen mu­gimendu iraultzaileak indarra hartu zuen; mugimendu hori ez zen bateratua izan, baina urte gutxian, Amerika osoan hedatu zen; Ca­racasko eta Buenos Airesko kabildoak izan ziren lehenak indepen­dentzia aldarrikatzen. Mexikon, ordea, gizarte-iraultza egin nahi izan zuten, eta berehala erreprimitu zuten. Antillek, berriz, Espainiako Ko­roarekiko leial izaten jarraitzea erabaki zuten. Amerikako gainerako lekuetan, pixkana, bat egin zuten metropoliaren aurkako borroka horretan, eta 1824ra arte iraun zuen.

Egile batzuen ustez, gerra hori porrot egindako iraultza izan zen; izan ere, gizarte-desberdintasunak eta gutxiengo kreolaren mendera­kuntzak bere horretan iraun zuten. Kreolek hiru helburu lortu nahi zituzten: independentzia politikoa, erregimen errepublikanoa eta merkataritzarako askatasuna; haien ikuspegitik, beraz, iraultza arra­kastatsua izan zen.

Non biltzen dira eta zein da diputatuen  joera politiko nagusia?

Diputatuak hautatzea eta Cádizeraino iristea oso konplexua izan zen; horregatik, une hartan Cádizen zeuden hainbat probintziatako pertsonak hautatu zituzten diputatuak ordezkatzeko; haietako asko Iiberalak ziren,ilustratuak eta absolutista ugari ere bazeunden.

Zeintzuk dira ezabatzen diren legeak edo...?
Inkisizioa,jaun feudalen eskubideak....

Zein  da ezartzen duten ideologia politiko hura eta adierazi bere ezaugarriak

Liberalismoa da eta bere ezaugarri nagusiak konstituzioarenak dira

Zeintzuk dira konstituzioaren ezaugarriak?

•       Gorteen lan nagusia 1812ko Cadizko Konstituzio zabala idaztea izan zen eta  bere

    oinarriak hauek ziren:

nazioaren burujabetasuna (Gorteetan ordezkatua)Nazioa:legedi berdinaren menpekoak nazioa osatzen dute.Hauteskundeetan gauzatzen da:diputatuak hautatuz  aginpide banaketa -aginpide betearazlea (erregea), legegilea (Gorteak+erregea) eta judiziala (justizia epaitegiak).

Gobernu mota: monarkia konstituzional «moderatua» da.

Ordezkaritza eskubidea gizonezkoentzako zeharkako sufragio unibertsalez aukeratutako diputatu batzuek eskuratu zuten.

Eskubide eta askatasunak:legearen aurreko berdintasun juridikoa, inprimatze askatasuna hezkuntzarako eskubidea.Askatasun ekonomikoa Legearekiko berdintasuna eta Estatuaren gastuetarako ekarpenak egiteko betebeharra ,Zergak ordaintzea.

Estatuaren konfesionaltasuna: erlijio katolikoa soilik onartzen da eta hau diputatu absolutistek inposatu zuten.

Ez zion aipamenik egiten foru erregimenari, ez zituen foruak ez berresten ez indargabetzen.

Definizioak:konstituzioa:  ,Herriaren burujabetasuna: botere banaketa,gizonezkoen sufragio unibertsala,

Ondorioak

Nola bukatu zen liberalismoaren esperimentu hau?

Cadizko konstituzioaren ezaugarriak :analisian

Britainia  Handiaren  laguntzaz  gerra  1813ko  ValenÇayko Itunaz bukatu zen. Fernando  VIIa Espainiara itzuli zen  eta Cadizko Konstituzioari zin egin bazion ere ,gero  ezabatu egin zuen .Erabaki horren ondoren Espainiako erreinua absolutismora  itzuli  zen. 

d. Testuaren garrantzia: kokatzen  den aldi historikoa ulertzeko, testu  horrek duen garrantzia adieraztea:

 Konstituzio honek  Erregimen Zaharraren krisiari  hasiera eta Erregimen    zaharra bukatzeko eta liberalismoa ezartzeko bidea ireki zuen.

 XIX. mendeko liberalismoa ezartzeko lehenengo  hastapenetan zegoen   eta ,ondoren,zailtasun handiak ekarriko ditu.