4DBH -1 GAIA

XVIII. mendea, aldaketen garaia

Aldaketen garaia izan zen XVIII. mendea;

●      aldaketa horiek iraganetik zetorren sistemaren amaiera finkatu zuten, Antzinako Erregimenaren sistemarena

●       

●      Ilustrazio esaten zaion intelektualen mugimendu indartsuak bultzatu zituen aldaketa horiek.

1.1 Antzinako Erregimenaren ezaugarriak
Antzinako Erregimen xv. eta XVIII. mendeen arteko garaiko ezaugarriak izendatzeko.

Ezaugarri horiek honela laburbiltzen dira:

●      herrialde gehienetan monarkia absolutuan oinarritutako sistema politikoa egotea;

●      nekazaritzan, batez ere, oinarritutako ekonomia;

●      legearen aurrean desberdinak ziren estamentuz osatutako gizartea; eta erlijioaren eragin handia pertsonen bizimoduan eta kulturan, artean eta hezkuntzan.

1.2 lIustrazioa eta Antzinako Erregimenaren kritika

XVIII. mendean, Antzinako Erregimenaren oinarriei eraso zien Ilus-
trazioak. Ilustrazioa Frantzian sortutako mugimendua zen, eta honako
ideia hauen alde egiten zuen:

●  Arrazoian edo gizakien adimenean konfiantza izatea, mundua ezagutzeko eta aurrerapena eta zoriona lortzeko bide bakartzat.

●  Antzinako Erregimenaren kritika, gizateriaren aurrerapenerako eta zorionerako oztopo zelakoan.

●  Zientziaren, hezkuntzaren eta kulturaren garapena bultzatu zuten, erlijioaren eragina albo batera utzita.

Zein ideien alde egiten zuten Ilustratuek?

1.3llustratuen ideiak zabaltzea

Ideia ilustratuak Europan eta Amerikan zehar zabaldu ziren:

●      Saloi deritzenen eta komunikabide berrien bidez -aldizkarien, egunkarien, panfletoen eta liburuxken bitartez, hain zuzen ere. Etxe partikularretan egiten ziren solasaldiak izaten ziren Saloiak.

●      Entziklopedia zeritzon lanaren bitartez zabaldu ziren;

●      Diderotek eta D' Alembertek artean argitaratu zituzten

●       Lan horretan, ilustratuen pentsaerak bildu eta aldi hartako jakintzak biltzen ziren,.

●      Nola  zabaldu ziren ideia iraultzaileak?

2.1Absolutismotik despotismo ilustratura vNon zabaldu ziren ideia iraultzaileak?

●        Antzinako Erregimenean, Jainkoaren zuzenbidezko monarkia
absolutua izan zen nagusi Europan;

●      , agintea Jainkoarengandik zetorren.

●      , erregeak aginte guztiak biltzen zituen (legeak sortzea, gobernatzea, justizia administratzea eta ekonomia, ogasuna eta armada zuzentzea).  

●        XVIII. mendean, Ilustrazioaren eremu politikoaren eraginez, kritika zorrotza egin zioten absolutismoari eta, azkenean, despotismo argitua esaten zitzaioan gobernatzeko moduari.

●  Ilustratu askok kritikatu zuten absolutismoa.

●      Britainiar parlamentarismoaren mireslea zen Voltaire erregearen agintea parlamentuaren bidez mugatzearen aldekoa zen;

●       Montesquieu  aginte legegilea, betearazlea eta epaitzekoa banatzea defendatu zuen.

●       Rousseauk burujabetasuna edo agintea nazio edo herritarren multzoan oinarritzen del a baieztatu zuen;
ondorioz, gobernariek herritarren borondate orokorra bete beharra dute.

Zeintzuk dira idazle ilustratu nagusiak?Zer defendatzen du bakoitzak?

●      Despotismo argitua

●      Horretarako, erregeak aginte osoa gorde zuen, baina
erreformak egin zituen mendekoen aurrerapena eta zoriona lortzeko.

Ez 2.2 Nazioarteko harreman berriak

Antzinako Erregimenean, Europako estatuak aurrez aurre borrokatu
ziren, kontinentean edo kolonietan nagusitasuna lortzeko.

 XVII. mendearen erdira arte, Espainiako monarkia izan zen nagusi,

Espainiak XVII. mendean Europako nagusitasuna galdu zuen Fran-
tziaren mesederako

XVIII. mendean, Britainia Handiak bultzatu zuen oreka kontinen-
tala ezarri zen..
Kolonien eremuan, borroken eta garaipenen bidez, munduko kolonia-
potentziarik handiena bihurtzea lortu zuen Britainia Handiak.

2 Adierazi honako ezaugarri hauek Antzinako Erregimenari ala XVIII. mendeko eraldaketei dagozkien:
hiriko lantegia, Amerikako laboreak hedatzea, manufaktura, jaurerrietako nekazaritza-ustiaketa, laboreak
etengabe txandakatzea, etxe barruko industria.

Ekonomia-eraldaketak (1)

Ilustratuek jarduera guztietako ekonomia-eraldaketak eragin zituzten. Horri esker, XVIII. mendea oparotasunaren eta ekonomia-hazkundearen garaia izan zen. Europako biztanleria 130 milioitik
190 milioira igaro zen.

3.1Nekazaritza-jarduerak

Antzinako Erregimenean, biztanleen  80k baino gehiagok ziharduen
nekazaritzan.

●      Zerealak hazten ziren, batez ere, eta teknika bakunak erabiltzen zituzten, eta, urtero, lurren erdia) edo herena) lugorri utzi beharra zegoen.

●      Ondorioz, urriak izaten ziren etekinak.

●      Gainera, lurrik gehienak handikienak izaten ziren

●      nekazariek zerga ugari ordaindu behar izaten zituzten, lurrok lantzearen truke.

XVIII. mendean, nekazaritzak aurrera egin zuen.

●      Amerikako laboreak zabaldu ziren (artoa, patata ... ), eta hobekuntza teknikoak sartu zituzten herrialde batzuetan

●      , laboreak txandakatu ziren etengabe, eta etekin handiagoak lortu zituzten.

●      3.2 Eskulangintza. Berrikuntzak

Antzinako Erregimenean, eskulangintza gremioen* kontrolpeko
hirietako lantegietan egiten zen, batez ere. Ekoizpen urria lortzen
zuten, eta ehungintzan eta metalurgian jarduten zuten batez ere.

XVIII. mendean,  hazi egin zen eskulangintzako ekoizpena.

●      Gainera, gremio en kontrolpetik askatu nahiak ekoizteko bi modu berri sortu zituen:

●      Etxe barruko lana nekazariek egiten zuten enpresari baten soldatapean; horrek lehengaiak eta erremintak hornitu eta ekoizpena saldu egiten zuen .

●      Manufakturak lantegi handi eta espezializatuak ziren; eskulangile askok ziharduten lanean soldatapean estatuarentzat edo partikularrentzat, esportatzeko luxuzko salgaiak fabrikatuz.

4.1Barne eta kanpo-merkataritza

Antzinako Erregimenean, barne-merkataritza

●      gurdietan edo diligentzietan egiten zuten, bide txarretan zehar, eta hirietako asteroko merkatuetan gauzatzen zen, inguruetako nekazaritza-produktuen truke eskulangintzakoak emanez.

●      Koloniekiko merkataritza bizi hori portua zuten hiri handietan oinarritu zen,

XVIII. mendean, barne-merkataritzak aurrera egin zuen,

bideak hobetu, kanal nabigagarriak eraiki eta nekazaritzako eta eskulangintzako ekoizpena handiagotu zenez gero.

Hazi egin zen kanpo-merkataritza ere.

●      Koloniek lehen gaiez hornitu eta produktu manufakturak  erosteari  ekonomia koloniala deritzo.

●      Koloniekiko merkataritza bizia izan zen, eta etekin handiak ematen zituen;

●      horren ondorioz, merkataritza-kapitalismoa", kreditua eta merkataritza-konpainíak" garatu eta bankuak eta burtsak hedatu ziren.

4.2 Ekonomia-politika berriak

Antzinako Erregimenean, XVII. mendean, batez ere, ekonomia-poli-
tika merkantilista nagusitu zen.

●      Politika horren arabera, herrialdearen aberastasuna merkataritzaren bidez eskuratu behar ziren metal bitxiak metatzean oinarritzen zen.

●         Horregatik, estatuak ekonomia zuzendu eta merkataritza bultzatu behar zuen, saltzea bultzatuz, atzerriko produktuak erosteari oztopoak jarriz, eta produktuak metropoliari bakarrik erosiko eta salduko zizkioten koloniak lortuz.

Beste ekonomia-politika batzuk sortu ziren XVIII. mendean,

●  Prancoís Quesnay ekonomistak bultzatutako fisiokraziaren ara-
bera, herrialde baten aberastasuna lurra zen (nekazaritza eta
meatzaritza), janariak eta eskulangintzako eta merkataritzarako
produktuak ematen dituenez gero. Gainera, estatuak ekonomia kon-
trolatzearen aurka eta ekonomia-askatasunaren alde agertu zen.
Berorrena da esaldi ezagun hau: «laissez faire, laissez passer», hau
da, «utzi egiten, utzi pasatzen».

●  Adam Smith ekonomistak Nazioen aberastasuna (1776) lanean bul-
tzatutako liberalismo ekonomikoak, ostera,

●      aberastasunaren iturria pertsona bakoitzaren lanean oinarritzen dela aldarrikatzen zuen, pertsona bakoitzak etekinik handienaren bila diharduenez gero.
Nazioak aberasteko modu bakarra, beraz, gizabanakoak aberastea da, horiei askatasunez jarduten utzita.

●      Ondorioz, estatuak ez du ekonomian parterik hartu behar, ekonomia berez arautzen denez gero, eskariaren eta eskaintzaren legearen bidez: ondasun edo baliabide baten eskaintza eskaria baino handiago bada, horren prezioak gora egiten du; kontrako kasuan, prezioa jaitsi egiten da.

●      2 Lotu honako pertsonaia edo ekonomia-neurri hauek merkantilismoarekin, fisiokraziarekin edo liberalismo ekonomikoarekin: Adam Smith, estatuaren manufakturak, eskaintza eta eskaria, Francois Quesnay, koloniak lortzea. X

●      3 Irakurri agiriak, eta azaldu fisiokraziaren eta liberalismo ekonomikoaren printzipioak. X

Euskal Herrian  XVIII. mendean

8.1 Gizartea eta ekonomia

Biztanleria hazi egin zen XVIII. mendean, baina demografia-hazkun-
dea ez zen homogeneoa izan.

Mendearen lehenengo erdian, nekazaritza hazi egin zen, lur gehiago
landu eta teknika modernoak sartu zituzten.

●      Artoak zabaltzen jarraitu zuen,  Nafarroako eta Errioxako ardoak edaten hasi ziren. Euskal arrantzaleek sardinak harrapatzeari ekin behar izan zioten.

Europako metalurgia garatzeak mesede egin zien euskal meategien
esportazioei;

●      suspertu egin ziren burdinolak,

●      eta Bilboko eta Gasteizko merkatariek lehenagoko bideak suspertzea bultzatu zuten,; Urduñako lehenagoko bidean zeharko bide berriak Meseta eta euskal lurrak lotu zituen. Gasteiz Bilbo, lrun eta Logroñorekin lotzen zituen bideak ere hobetu ziren.

Merkataritzak aintzat hartzeko moduko garapena izan zuen;

●      Bilboko portuak protagonismo handia izan zuen ekonomia-jardueran, eta merkataritza-burgesia garrantzitsua sortu zen.

●      Arrantzaleen kofradiek arraina gordetzeko instalazioak prestatu zituzten.

8.2 Gizarte-gatazkak

1717an, Filipe V.ak aduanak barrualdeko gaurko lurraldeetatik Gipuzkoako eta Bizkaiko kostetara eramateko errege-dekretua eman zuen;

●      horrek matxinada handiak eragin zituen.

Aduanak kanpoaldera eramateak garestitu egin zuen inportazioen kos-
tua, arantzel handia ezartzen baitzieten:

●      horrek Espainiako kolonietako produktuen kontsumitzaileei eta   merkatariei egiten zien kalte.

●      Protesten aurrean, Koroak Bilbok zuen artilearen monopolioa Santanderri eskaini zion.

●      Erantzun eran, Bilboren inguruko elizateetako auzoak altxatu, matxinatu, egin ziren, eta hiriburuko aberatsei eraso zieten.

●      Asaldura nagusiak Bizkaian eta Debaren haranean gertatu ziren.

1765eko uztailaren 11ko pragmatikak zerealen zirkulazio askerako bai-
mena eman zuen;

●      horren ondorioz, espekulatzaileek zerealak monopolizatu eta prezioak ígo egin zituzten.

●      1765eko matxinada herriaren iraupena arriskuan jartzen zituzten espekulazio-amarruen kontrako ekitaldia izan zen.

●      Herri-sektoreek aurre egin zieten lurjabeei eta merkatariei, istilo gogorrak egon ziren, zapaltzeak, prezioen kontrako nahasmenak eta aleen zirkulazio askea.

1 Nola bilakatu zen nekazaritza VIII. mendean zehar? X

Zeintzuk izan ziren gizarte gatazka nagusiak?X

3 Bilatu XVIII. mendean egin ziren bideei eta gaurko errepidemapari buruzko informazioa.

Bide berberak erabiltzen dira gaur egun? Zergatik ote da? X