2 BATX. LANGILE MUGIMENDUA ETA NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN:SELEKTIBITATEA

LANGILE MUGIMENDUA EUSKAL HERRIAN

LANGILEEN BIZITZAREN EGOERA:

-1890. urtetik aurrera langile mugimenduak garrantzia hartu, industriaren hastapenaren eta meatoki berrien ondorioz,

-Langilegoa azkar sortu (bereziko etorkinak) eta gizonezkoak ziren gehienbat, emakumeen lana hiriburuko zonaldean, etxe zerbitzuetan.(meatoki zonaldean sexuen arteko desoreka),

-Hurrengo urteetan(1877). etorkinen hazkuntza azkarra (populazioaren  %13,79 ziren)
188urtean etorkin gehiago (populazioaren  %19,52). 1900 etorkinen kopuruaasko  handitu (%26,48>-

-Langilegoa bi zatitan banaturik:

             a - Meatokitako langileak:

-Lan baldintza kaskarragoak

-eguneko 14 lanordu (igandeak barne)

-Barrakoientan bizi beharra

-langabezi handia

-Kantinetan jana erosi beharra, prezio garestiagoak.(maiz zorrak ordaindu

beharra)zorra ordaintzen ez zuen bitartean ezin handik alde egin.

.Higiene baldintza eskasak (nafarreri, tifus eta kolera izurriteak)
-Higiene arautegia" idatzi zan toki horietara ur pitxarra eramateko, ikustoki eta merkatua eraikitzeko eta zarama-biltegia sortzeko.

- Osasun batzordeak etxebizitza aztertu oso txarto daudela adierazi

-Meatokiko lanak kualifikaziorik eskatzen ez zuenez, erraz ordezkatzen

ziren langileak.(langileak ez zuen indar handirik)

-Lan-esku ezegonkor honek, familiari dirua bidaltzea sailtzen
zuen.(bizimodu latza mantendu),

        b  - Industriako langileak:

-Industria langileak (familia osoarekin etorri) egonkorragoak ziren,

kualifikazio handiagoa eskatzen zuen( ez hain errez ordezkatu)

-Presio sendoagoa egin zezaketen.(elkartegintza lehenago sortu)

-Emakumeek parte hartze gutxi (etxean apopiloak hartu)

-Labe Garaietan eta Boluetako Santa Ana-k emakume gutxi, baina

Barakaldoko lantegi batean (ehungintzan hiharduena) emakume gehiengoa,
- Talde biek baldintza txarretan zeuden, heriotza tasa %40ra iritzi zan,

LANGILEEN ELKARTEGINTZA:

1-Euskal Herria lehenengotarikoa "FEDERACIÓN DE LOS TRABAJADORES DE LA REGION
ESPAÑOLA"(biltoki anarkista eta libertarioak)

-Bartzelonan sortu eta berehala Bilbon hedatu, (1860) garai berean Araba eta Gipuzkoan.(710 jarraitzaile) .Jarraitzaile urria.

-1889an anarkista batek (Angiolillok) Canovas hil.

-Harrez geroztik anarkismoa desagertu, CNT sortu arte.

2 -Mugimendu marxistaren hazkuntza goiztiarra, PSOE-UGT.

SOZIALISMO ZIENTIFIKOAREN EDO MARXISTAREN OINARRIAK

Sozialismo zientifikoak-> Marxen eta Engelsen doktrinan du jatorria.

Sozialismo utopikoaren ondorengo teoria.

Manifestu Komunistan eta Kapitala liburuan agertu ziren.

Klaserik gabeko gizartea lortzea zen haien helburua, desberdintasunik gabea. Hori lortzeko proletarioen iraultza prestatu behar zen eta PROLETARIOEN DIKTADURA ezarri trantsizio epe jakin baten barruan.

Produkzio bideak kolektibizatu egin behar ziren eta produkzio bideen ondasun eta ETEKIN GUZTIAK ESTATUARENAK ziren.

Langile- eta lan-ideologia nazioartekotu eta burgesiaren botere zapaltzailearen aurka mundu guztiko langileek elkarren lehian borroka egitea nahitaezkoa zen.INTERNAZIONALA.

HEDAPENA->Sozialismoa bizkor zabaldu zen industrializazioa gauzatu zen lekuetan; 1864an langileen Nazioarteko Lehen Elkartea sortu eta gero GEHIAGO.

BERRAZTERKETA:hauteskundeetan parte hartzea erabaki: ideia sozialista-marxistak zabaltzeko asmotan eta botera eskuratzeko, ALDERDI SOZIALDEMOKRATAK eratu ziren erresuma askotan: Alemanian, Frantzian, Espainian...

ESPAINIAN->1879an, Pablo Iglesias, Vera, Mora eta beste batzuen artean Partido Social Demócrata Obrero Español, geroko PSOE, sortu zuten, proletarioen lan eskubideen alde egiteko betiere: "Jabetza pribatua jabetza sozial bihurtu, klaseak ezeztatu, botere politikoa eskuratu". Hori zioten eta hori nahi zuten erdietsi. 1888an, sortu zen Espainian UGT sindikatua langileen egoera larria ahal zen beste hobetu eta haien alde leherrenak egiteko asmotan..

SOZIALISMOA   EUSKAL HERRIAN->

-BIZKAIKO ezkerraldera etorriak meatzetan eta siderurgian lan egitera,inguruko probintzietatik.

-PSOEren sortzailea EHan Facundo Perezagua( 1866an aurrera ekin sozialismoa Bizkaian zabaltzeari)

-Elkarte sozialistak agertu Bilbon eta meatzaldean (UGTk indarra hartu Bizkaian eta Asturiasen)

Ezkerraldean jarraitzaileak:Ortuella,Sestao,

Trapagaran….

-1894an LA LUCHA DE CLASES astekaria sortu TOMAS MEABEk.->Juventudes Sozialistas-en  sortzailea.

-Gipuzkoan hedatu:Donostia,Eibar ,Tolosa;Irun……

-Sozialisten egoitzak:CASAS DEL PUEBLO deiturikoak:biltzeko,alfabetatzeko,ideología hedatu,kultura ekitaldiak antolatu……

- Langile mugimenduaren sorreran garrantzi bandia 1.890eko GREBAK :

-meatzaldean sortu zen eta industrialdera hedatu :ORCONERA IRON IRE

-Grebalarien eskakizunak 10 orduko laneguna, barrakoien desagerpena eta kantinetan erosketak egin beharraren desagerpena.

-Grebari amaiera emateko ejertzitoa deitu. Loma jeneralak meatzarien bizi
baldintzak ikusita, ugazaba eta langileen bilera behartu zuen.

-Akordio batera heldu: Meatzariek nahi zuten lekuan bizitzea, kantinetan erosi
beharra desagertzea eta neguan 9 ordu eta udan 11 ordu lan egitea,

-Hurrengo greba guztietan gauza bera eskatu, hau da, ugazabek ez zuten akordioa errespetatu.

. -Greba honek eredu bat ezarri zuen hurrengoetarako, ugazaba baino sentikorragoak den
ejertzitoa bitartean sartzea (1903 ko greba adibide)

-Zappino jeneralak: ordainketa astero egitea lortu zuen (1903)

-Ugazabak mendekua hartu grebaren liderrak kanporatzen .

Beste  greba handiak:1899,1910,1917

LANGILEEN SOLDATAK

- 1887tik 1913ra soldata igoera oso txikia: 2,75 pesetatik 3.40ra(lantegietakoak baino txikiagoak) ez zen nahikoa langilearen mantenurako.

- urteko gastu minimoak 743 peseta eta soldata 687pezeta zian,

-1913an egoera txartu; gastuak: 1006 peseta eta soldata 852 pesetakoa(gastu     minimoetan jana,

 barne-arropa eta alokairua)                                                .

-greba eta langile mugimendua egon arren, egoera gaizkiagotu.

-Egoera honi aurre egiteko: gizonen eta emakumeen elkarte ekonomikoa

-Gizonen kasuan, ezkontzak etxe-zerbitzuak ordaindu behar ez izateak suposatzen zuen.

-Emakumeen kasuan, ezkonduta egon arren, beste etxeko lanak: egin ahal izatea edo

etxean apopiloak (etorkinak)hartzea.

-Emakumeak meatzetan lan eskas eta txarto ordainetan jardun. Emakumeen heriotza .
tasa gizonezkoena baino altuagoa, 30-35 urte artean.

-Emakumeen soldata txikiagoa.

MUGIMENDU SOZIALISTAREN BILAKAERA:

-Ugazaba eta langileen arteko harremanak erradikaldu

A-Perezaguaren aldia (1. 890etik 1.911ra) sindikalismoaren gunea(UGT) meatzaldean errez

hedatu industrial herrira eta portura

- Sindikalista gutxi baina propaganda bandia

B-Sindikalismoa ulertzeko era berria (lndalecio Prieto buru) moderatuagoa, sistema

burgesean parte hartzearen alde errepublikarrarekin, sozialismoaren modu zaharrak (grebak etab,) baztertu.

-Hauteskundeetara errepublikarekin bat egitea komenigarria zen ala ez eztabaida. Joera
biak aurka jarri. Alderdiak Prietori arrazoia eman eta Perezagua eta Bilboko batzordea 4 urtez bota.

- Sindikatuaren errebindikazioak eskuratzeko 30 urte luzez erabilitako era erradikalak,
isolamendua ekidituz.

-Handik aurrera errebeindikazioak lortzeko negoziazioa bidez ( greba baino).

C-Joera bien arteko arazoak larriagotu:

• .Sozialista banatzen da ezkerreko joeratik ALDERDI KOMUNISTA sortuz.

Honen parte Perezagua eta 10 kongresuan Dolores Ibarruri.II.Errepublikako diputatua
izango dena.

-komunistak indar handia Asturias eta Bizkaian

-Gipuzkoako langile mugimendua nahiko ahula (Eibar izan ezik) Bilbotik ailegatutako

sozialisten esker heltzen hasi

-Araba eta Nafarroan mende amaira arte ez dira e1karteak sortzen. Industrializazioa berandu sortzen delako

 eta nekazaritzarako jarduera garrantzitsua delako. PSOE elkartea hiriburuetan (1915) militante gutxi (30 arabar- 12 nafar)

-Primo de Rivera diktaduraren garaian PCE eta CNTren kontra errepresioa, PSOE eta
UGT sistemarekin lan egin. Gobernu indartsuaren bitartez langileentzako erreforma     sozial eta politikoak eskuratzea espero zutelako.            .

SINDIKALISMO NAZIONALISTA: .

- Bilbon jaio 1911an Solidaridad de Obreros Vascos eta beranduago Solidaridad de Trabajadores Vascos, langile nazionalistak hartzeko.

-oinarriak:euskaltasun eta katolikotasuna

-sozialisten klase borroka planteamendutik urruntzen

-elizak sindikatuetatik urruntzea

-sindikatuaren militanteak: artisau, enplegatu, ...

-sindikatu honen barruan daude industria txikiko langileen arazoak(batez ere) eta industria handiko langile espezializatuena, enplegatu eta artisauena,
-Sindikatu honek izaera moderno eta progresista bultzatu zuen. ELA 

NAZIONALISMOA  EUSKAL HERRIAN

1-NAZIONALISMOA ETA ERROMANTIZISMOA

-Askatasun ideia ilustratuekin lotua.

-Erromantizismoa emozia bultzatu,komunitate barnean izatea baloratu eta askatasuna lortzeko nahia piztu.

1- Mugimendu   abertzalea E.H,

XIX.m bukaeran aldaketa asko eta handiak E.H.      :

•Industrializazioa hasi, batera emigrazioa:kanpotik langileak zetozen E.H eta bertako kultura eta etnia kolokan jarri zen.

•Krisi politiko gogorra EHan foruak kendu zirenean(1876).

•Idei nazionalistak gauzatzen ari ziren Europa guztian, euskal nazionalismoa ere giro  hartan hasi zen. Foruak ezeztatzean, istorioa-mitoa sortu.Batzar Nagusietan independentzia aldarrikatu.

Nazioa:herri konzientzian oinarritzen da:ohitura ,hizkuntza,kultura amankomunak duen herria eta  nazio izateko nahia duena da.herrien azterketa dakar.Alemaniako teoriaren jarraitzailea.

Frantziakoa:herriaren nahian oinarritu,nazioa osatzeko

.Legea,konstituzioa…Herri bateko kide izatearen konzientzian datza<.nazionalismoa Dakar eta herrien autodeterminazioa eta estatu subiranoa eta askea.

-Estatuen mendeko herriak:Irlanda ,Polonia.

-Inperioen menpeko herriak:Hungaria…

-Banatutako herriak biltzea:Italia eta Alemania.

·         Espainiako nazionalismoa

-Periferian sortua.

-Liberalismo zentralismoaren aurka.

-Aldi bi:kulturala eta autogobernua eskaera.

2-Abertzaletasunaren aurrekariak

·  Larramendismoa:

·  Ondorengotza gerra(1700) ondoren foruak ezabatzearen beldur.Gipuzkoako foruen defentsatik foruen defensa bihurtu.

•Abertzaletasunaren  iturburua karlismoa zen:

Gerra karlistetan foruen alde.foruzale eta foru defendatzaile amorratuak>karlistak. Bergarako Besarkadatik Aurrera ,1839ko legean Foruak onartu vaina konstituziopean.

·         Foruazaletasuna indartu:foruen rzagutza eta defensa.Kultura berrindartu.

·         liberal foruzale.asko izan da E.H.>Fidel Sagarminaga(Euskalerria elkarte sortzailea) eta Mateo Benigno.Foruzaleak izan arren ez ziren independentziaren aldekoak.

•Nafarroan Euskara elkartea sortu XlX bukaeran.Foruak berreskuratzeko asmotan, lau probintziak elkartuz eta alderdi eusko-nafar bat sortuz>Kanpion horren buru.Eragin handia isaElislek mendearen bukaeran politikara itzuli ziren arte.Horien guztien gainetik

·                     SABINO ARANA euskal nazionalismoa indarberritu eta suspertu zuena.

3-EAJren sortzailea :Sabino Arana

•1865,karlista familiakoa Garai hartan, herriaren egoera nahasia: euskara atzera ari zen, foruak desagertzeak krisi politikoa eragin zuen eta industria eraldaketa handia sortu. S.A euskal abertzaletasunaren gidari nagusia."Euskal Herria da euskaldunen aberria".27urt. Bizcaya por su independencia idatzi.Independentziaren aldeko zabalkundea egin gero ia E.H osoan:Bizkaiatik hasia.

• 1893  DISCURSO DE LARRAZABALen "Jaungoikoa eta Lagi Zarra" leloa sortu. karlisten "Jaungoikoa eta Foruak" ordezkatzeko asmoz.Sanrokada eta Gamazada foruen alde.

1895an  EAJ bilakatu zen "Euzko Alderdi Jeltzalea" lehendakaria hil arte. Ideiak  proposatzeagatik kartzelara sartu behin baino gehiagotan. Sukarrietan hil zen 38 urterekin.

•1894 Euskeldun-Batzokija sortu euskaldun gehienentzat(bazkide izateko lehenengo 4abizen euskaldunak izan behar) ondoren abertzaletasuna zabaltzeko asmoz, Bizkai Buru Batzara, EAJren lehen erakundea. Ikur asko sortu: -Ikurrina, Euzkadi hitza, eusko abendaren ereserkija eta Aberri Eguna. S.Arentzat Euskal Abenda zen oinarria,

-IDEIAK: SabinoAranaren ideologia politikoaren ezaugarri nagusiak:  

-Erlijio KATOLIKOA, integrismoan eta karlismoan oinarritu zen , erlijio katolikoa izaera euskaldunari atxikita zegoen.

-Maila politikoan, karlismoaren
sektore foruzalearekin bat egin zuen, baina izaera erradikalagoa zuen.

- Bizkaia eta, ondoren, Euzkadi, nazio bat da, nazio izateko beharrezko elementuak baititu: arraza, hizkuntza, gobernua eta legeak, izaera eta ohiturak eta nortasun historikoa. 7 lurraldeak osatzen  dute:Bizkaia,Gipuzkoa,Araba,Lapurdi,Behe Nafarroa eta Zuberoa.

- Nazio orok independentzia lortzeko eskubidea du estatu zapaltzailearen aurrean.

- Foruak edo Lege Zarra dira lege nazional euskaldunak eta nazionalismoa da berrindartze nazionala lor dezaken aukera politiko bakarra.                 .

- Kapitalismoaren kondena, honek dakarren ustelkeria eta ustiapenagatik, eta baita sozialismoarena ere, euskaldunen kontzeptzio tradizionalerako dotrina arrotza delako eta atzerritarrek edo maketoek osatzen dutelako.

- Espainiar ateo en boterea, euskal ohituren aldaketa éta katolizismoaren -Euskal izpirituaren oinarrizko elementua - pixkanakako desagerpena salatzea. Elizak Estatuarekiko duen independentzia aldarrikatzen du eta bi horien arteko harmonia eta elementu zibilak erlijiosoen menpe
egotea eskatzen du, erlijio katolikoaren garaipena eta euskal nazionalismoaren garaipena batera baitoaz.

- Leloa: jaungoikoa eta  Lege Zarra  JEL.

 4-Puntu badaezpadako batzuk

•Bere ideiak azpimarratzeko asmoz, mitologia*sortu eta suspertu.Foruak,independentziarekin parekatuz.

•Integrista, katolizista amorratua.

•Antiliberal  zentralista , arrazista ere bazen.

•Euskal kulturari eta euskarari bultzada handia eman zion. Ortografia sistema berria proposatu zuen eta pertsonentzako euskal izenak bilatzen edo asmatzen saiatu zen.

  5-  Kideak

 • Hasieran, burges txikiek eta erdi mailakoek osatu zuten,   baita ontzigintzan ari zirenek. Alderdi berriak eragin berezia nekazarien artean, bat egiten zuten S.Arekin. II Karlistaldiaren ondoren galdutako eskubideak berreskuratzeko eta industrializazioa eta inmigrazioa ; ezartzen ari ziren gizarte mota berriari aurre egiteko» - bidea eskaini zien Aranak. EAJren hedatuago industrializazioak izan zuenaren parekoa. Euskalerriakoak EAJ sartu XX.m hasieran. EAJ *'. Moderatuagoa eta autonomiaren aldekoa izaten hasi eta haren jarraian zertxobait aldatu ziren.

6-EAJren eragina

•EAJri zabalkundea egin zuen gizartean. Euskeldun Batzokija sortu zuen, euskaldun gehien bil zitezen eta haren ideiak zabal zitzaten. EGI(1904) sortu zen.Emakume abertzale batza Batzokien inguruan mugimendu soziokulturala eratu:Euzko ikastola batza,orfeoiak,txistulariak,antzerkilariak.Sindikatua> ELA, SOV... Ideologiak zabaltzen egunkarietan egin zen lana ere azpimarratu beharra, ideiak zabaltzeko ia bide bakarra. Sortutakoak; Bizkaitarra aldizkaria, Gipuzkoarra,Euzkadi..

7-EAJren bilakaera

•S.A hil-zenean, EAJ alderdiaren eragina Bizkaian nabari, gerozeago Gipuzkoan ere. Erradikalismoak alde batera utzi eta aldaketa nabarmenak egin ziren alderdian. Ramon Sotari zor zaizkio aldaketa haiek. S.A hil ondoren askotariko joerak agertzen hasi: sabindar ortodoxoak eta abertzaletasunaren bilakaera nahi zutenak bestetik Euskalerriakoak(1898)(Sota)liberal foruzaleak: Euskalduna aldizkarian zabaldu ideiak, Ramon Sota buru. Liberal foruzale joerakoak ziren, autonomistak.

•Aberriarrak:Luis Arana burua lndependentista eta sabinianoak ziren.

-Bi talde arteko tirabirak gero eta handiagoak, batez ere, Lehen Mundu Gerra hasi zenean, euskal burgesiak diru sarrera oparoak>horren alde eta aurka azaldu alderdiak. EAJk  izena aldatu ,Comunion(1916) bihurtu zen. Guztien buru Sota, Eleizalde eta Bikuña. Nazionalismoaren egitura indartu. Lehen M.G amaieran-nazionalismoak GORA. EAJk Bizkaiko diputazioa eskuratu eta Indalezio Prietok lortutakoa izan ezik kargu guztiak bereganatu, hiru euskal diputazioek foruak berriro indarrean jartzeko eskatu.

-• Kulturari ere bultzada handia eman.

Eusko Ikaskuntza (18)eta Euskaltzaindia(1919) sortu

boko alkate>Gregorio Balparda, alderdi monarkikoek Liga monarkikoa sortu Bilbon. Liga monarkikokoak kontzertuaren alde.

• Komunionek  ere Katalanak bezalako paktuak nahi: autonomia eskuratzeko paktuak;Espainiar Konfederazioa sortu. Euskal kapitalismoa espainiarren interesekin batzen zela ere esaten zuten.

•1921 EUSKO ALDERDI JELTZALEA edo ABERRI .Gallastegi,Arana  eta «beste.batzuk aurka :alderdi>>Independente  birsortu EAJ  izena berreskuratu.

•Diktaduran, arazo ekonomiko larriak, Bizkaiko meategietan batez ere. Aberriarrak, EAJ alderdikoak, legez kanpo ezarri zituzten.

•Komunienekoak onartuak izan ziren  baina ia  ez zuten ekintzarik egiten. Liga Monarkikoa Bizkaiko Diputazioan garaile, eta Primo Rivera. erak:euskal  diputazioak desegin eta karlistei eman agintea

•Abertzaleen ideia deuseztatuak geratu zirenez, Euskal Ikaskuntzaren babesean, euskal literatura hedatuago, Euskaltzaleak elkartea sortu.

1930ean EAJ+Komunion  joerak elkartu>haren aurka talde txiki bat sortu:EAE/ANV eragin txikia. Nazionalista eta akonfesionalak.

·  JAGI-JAGI edo BIZKAIKO MENDIGOIXAILEEEN FEDERAZIOA

DEBORA LOZANO   ETA ZIORTZA  BELLIDO  2D  2010-2011  ARTEARTE