2 BATX. NAZIONALISMOA EUSKAL HERRIAN SELEKTIBITATEA

 

NAZIONALISMOA  EUSKAL HERRIAN

1- Mugimendu   abertzalea E.H,

XIX.m bukaeran aldaketa asko eta handiak E.H.      :

•Industrializazioa hasi, batera emigrazioa:kanpotik langileak zetozen E.H eta bertako kultura eta etnia koloka jarri zen.

•Krisi politiko gogorra ehan foruak kendu zirenean(1876).

•Idei nazionalistak gauzatzen ari ziren Europa guztian, euskal nazionalismoa ere giro  hartan hasi zen. Foruak ezeztatzean, istorioa-mitoa sortu.Batzar Nagusietan independentzia aldarrikatu.

Nazioa:ohitura ,hizkuntza,kultura amankomunak duen herria eta  nazio izateko nahia duena da.

2-Abertzaletasunaren nondik norakoak

•Abertzalet. iturburua karlismoa zen:foruzale eta foru defendatzaile amorratuak>karlistak. Bestalde.liberal foruzale.asko izan da E.H.>Fidel Sagarminaga(Euskalerria elkarte sortzaile) eta Mateo Benigno.Foruzaleak izan arren ez ziren independentziaren aldekoak.

•Nafarroan Euskara elkartea sortu XlX bukaeran.Foruak berreskuratzeko asmotan, lau probintziak elkartuz eta alderdi eusko-nafar bat sortuz>Kanpion horren buru.Eragin handia isaElislek mendearen bukaeran politikara itzuli ziren arte.Horien guztien gainetik SABINO ARANA euskal nazionalismoa indarberritu eta suspertu zuena.

3-Sabino Arana

•1865,karlista familiakoa Garai hartan, herriaren egoera nahasia: euskara atzera ari zen, foruak desagertzeak krisi politikoa eragin zuen eta industria eraldaketa handia sortu. S.A euskal abertzaletasunaren gidari nagusia."Euskal Herria da euskaldunen aberria".27urt. Bizcaya por su independencia idatzi.Independentziaren aldeko zabalkundea egin gero ia E.H osoan.

• 1893 "Jaungoikoa eta Lagi Zarra" lema sortu. karlisten "Jaungoikoa eta Foruak" ordezkatzeko asmoz.1895an  EAJ bilakatu zen "Euzko Alderdi Jeltzalea" lehendakaria hil arte. Ideiak  proposatzeagatik kartzelara sartu behin baino gehiagotan. Sukarrietan hil zen 38 urterekin.

•1894 Euskeldun-Batzokija sortu euskaldun gehienentzat(bazkide izateko lehenengo 4abizen euskaldunak izan behar) ondoren abertzaletasuna zabaltzeko asmoz, Bizkai Buru Batzara, EAJren lehen erakundea. Ikur asko sortu: -Ikurrina, Euzkadi hitza, eusko abendaren ereserkija eta Aberri Eguna. S.Arentzat Euskal Abenda zen oinarria,

-Ideiak:erlijioa   katolikoa ,Euskara hizkuntza,foruak,arraza.

4-Puntu badaezpadako batzuk

•Bere ideiak azpimarratzeko asmoz, mitologia*sortu eta suspertu.Foruak,independentziarekin parekatuz.

•Integrista, katolizista amorratua.

•Antiliberal  zentralista , arrazista ere bazen.

•Euskal kulturari eta euskarari bultzada handia eman zion. Ortografia sistema berria proposatu zuen eta pertsonentzako euskal izenak bilatzen edo asmatzen saiatu zen.

  5-  Kideak

 • Hasieran, burges txikiek eta erdi mailakoek osatu zuten,   baita ontzigintzan ari zirenek. Alderdi berriak eragin berezia nekazarien artean, bat egiten zuten S.Arekin. II Karlistaldiaren ondoren galdutako eskubideak berreskuratzeko eta industrializazioa eta inmigrazioa ; ezartzen ari ziren gizarte mota berriari aurre egiteko» - bidea eskaini zien Aranak. EAJren hedatuago industrializazioak izan zuenaren parekoa. Euskalerriakoak EAJ sartu XX.m hasieran. EAJ *'. Moderatuagoa eta autonomiaren aldekoa izaten hasi eta haren jarraian zertxobait aldatu ziren.

6-EAJren eragina

•EAJri zabalkundea egin zuen gizartean. Euskeldun Batzokija sortu zuen, euskaldun gehien bil zitezen eta haren ideiak zabal zitzaten. EGI(1904) sortu zen.Emakume abertzale batza Batzokien inguruan mugimendu soziokulturala eratu:Euzko ikastola batza,orfeoiak,txistulariak,antzerkilariak.Sindikatua> ELA, SOV... Ideologiak zabaltzen egunkarietan egin zen lana ere azpimarratu beharra, ideiak zabaltzeko ia bide bakarra. Sortutakoak; Bizkaitarra aldizkaria, Gipuzkoarra,Euzkadi..

7-EAJren bilakaera

•S.A hil-zenean, EAJ alderdiaren eragina Bizkaian nabari, gerozeago Gipuzkoan ere. Erradikalismoak alde batera utzi eta aldaketa nabarmenak egin ziren alderdian. Ramon Sotari zor zaizkio aldaketa haiek. S.A hil ondoren askotariko joerak agertzen hasi: sabindar ortodoxoak eta abertzaletasunaren bilakaera nahi zutenak bestetik Euskalerriakoak(1898): Euskalduna aldizkarian zabaldu ideiak, Ramon Sota buru. Liberal foruzale joerakoak ziren, autonomistak.

•Aberriarrak:Luis Arana burua lndependentista eta sabinianoak ziren.

-Bi talde arteko tirabirak gero eta handiagoak, batez ere, Lehen Mundu Gerra hasi zenean, euskal burgesiak diru sarrera oparoak>horren alde eta aurka azaldu alderdiak. EAJk  izena aldatu ,Comunion(1915) bihurtu zen. Guztien buru Sota, Eleizalde eta Bikuña. Nazionalismoaren egitura indartu. Lehen M.G amaieran-nazionalismoak GORA. EAJk Bizkaiko diputazioa eskuratu eta Indalezio Prietok lortutakoa izan ezik kargu guztiak bereganatu, hiru euskal diputazioek foruak berriro indarrean jartzeko eskatu.

• Kulturari ere bultzada handia eman.

Eusko Ikaskuntza (18)eta Euskaltzaindia(1919) sortu

boko alkate>Gregorio Balparda, alderdi monarkikoek Liga monarkikoa sortu Bilbon. Liga monarkikokoak kontzertuaren alde.

• Komunionek  ere Katalanak bezalako paktuak nahi: autonomia eskuratzeko paktuak;Espainiar Konfederazioa sortu. Euskal kapitalismoa espainiarren interesekin batzen zela ere esaten zuten.

•1921 Gallastegi,Arana  eta «beste.batzuk aurka :alderdi>>Independente  birsortu EAJ  izena errskuratu.

•Diktaduran, arazo ekonomiko larriak, Bizkaiko meategietan batez ere. Aberriarrak, EAJ alderdikoak, legez kanpo ezarri zituzten.

•Komunienekoak onartuak izan ziren  baina ia  ez zuten ekintzarik egiten. Liga Monarkikoa Bizkaiko Diputazioan garaile, eta Primo Rivera. erak:euskal  diputazioak desegin eta karlistei eman agintea

•Abertzaleen ideia deuseztatuak geratu zirenez, Euskal Ikaskuntzaren babesean, euskal literatura hedatuago, Euskaltzaleak elkartea sortu.

1930ean EAJ+Komunion  joerak bat egin>haren aurka talde txiki bat sortu:EAE eragin txikia. Nazionalista eta akonfesionalak.

DEBORA LOZANO   ETA ZIORTZA  BELLIDO  2D  2010-2011  ARTEARTE