2 BATX. ERREPUBLIKA ESPAINIAN

ERREPUBLIKA ESPAINIAN (1931-36)
1.ERREPUBLIKA EZARTZEA
1931ko hauteskundeetan>Alderdi errepublikarra garaile. II Errepublika aldarrikatu Eibarren. Alfontso Xlll herbesteratzeko negoziazioak egin, honela amaitu Monarkiaren garaia.
1930ean erregimen monarkikoaren kontra Donostiako Hitzarmena sinatu. Monarkiatik Errepublikarako trantsizioa modu baketsuan eta sistema polítiko berriak>herrialdeak zuen egoera sozial eta polítiko larriari irtenbidea eman itxaropena..
1.1 Behin-behineko gobernua
Behin-behineko gobernua osatu. Niceto Alcala Zamora buru. Koalizio errepublikar sozialisteko kideak ziren
1.2 Lehenengo ekimen erreformistak
Behin-behineko gobernuak erregimen berria bermatzeko oinarrizko jotzen zituen neurriak jarri abian.
a)Erreforma militarra
Armadak zuen nagusitasuna ezegonkortasuna Ekar zezakeen beldur ziren errepublikarrak.>armada eraberritzeko neurriak hartu Azañak. Indar armatuak aginpide zibilaren mende jarri eta ofizialen kopurua murriztu. Hiriko polizia taldea-ERASOKO GUARDIA-sortu.
b)Nekazaritzaren erreforma
Espainia herrialde nekazaria zen. Hauek, eskuineko alderdietan elkartuta zeuden. 1929ko munduko ekonomia krisiaren eragina sumatu hasia zen ESP eta HEGO E.H eta gora egin langabeziak. Nekazaritzaren erreforma sustatzeko zenbait dekretu eman zituzten 1931 dekretuari aurka lurjabeek. Langabezia gero eta handiagoari irtenbidea eman nahi baina ez onartu 1932 arte.
c) Erlijioaren auzia
·Elizaren aginpidea mugatua
-Azañak murriztu Eliza hainbat esparrutan zuen eragina. Eta hainbat lege aldarrikatu:
-ezkontza zibila eta dibortzioa onartzen zuena, erlijioaren nahitaezko irakaskuntza bertanbehera utzi eta jesuiten ordena desegiteko.
-Neurri horien kontrako erreakzioaren burua Pedro Segura. Erregimen berriaren kontrako eta monarkiaren eta erlijioaren aldeko. Sutu egin zituen elizaren kontrakoak. – Komentu eta Eliza erre. – Azkenean herrialdetik egotzi.
d) Kataluniako autonomiaren auzia
· Kataluniako Ezker Errepublikanoak irabazi 1931. hauteskundeak.
· Donostiako Hitzarmenean, apirilean,ERCko buruzagi Maciak Kataluniako Errepublika aldarrikatu. Espainiako Errepublikaren barruan.
- Maciak Katalunia Espainiako Errepublikan sartzea onartu zuen.
·Behin behineko gobernua dekretu bat eman 1931:Generalitata berriro indarrean jartzeko.
Estatutuaren aurre proiektua idatzi.NURIAKO ESTATUTU izenekoa. –> Gorteek onespena eman nahi.

e) Euskal autonomiaren auzia
·Euskal Estatutua Jose Antonio Aguirre eratu.
·EAJ 1931 eusko ikaskuntzak Batzorde bat eratu. Euskal probintzietarako eta Nafarroarako autonomía proiektu bat idazteko.
-EAJ Askatasuna nahi zuen Erlijioaren auzian.Baina onartu.
· 1931. Euskal abertzaleek Batzarra Lizarran.
- Lizarrako Estatutua onartu. Eliza-estatua arteko harremanetan zuen autonomiari eta Vatikanorekin Konkordatua nazio askapenaren aldeko adierazpena.
· Lehen hautesk. Euskal-nafar koalizioak irabazi.
·Lizarrako Estatutua 1931ko irailean aurkeztu zuten Gorteetan, baina ez zen aurrera atera, Erlijioaren auzian konstituzioarekin bat ez zetorrelako.
· Azañak erreforma proposatu
· EAJ sektore aurrerazaleena indarra hart. Errepublikazale, katalanen eta sozialistengana hurbildu.
3.Prozesu konstituziogilea
a) Gorte Konstituziogileak
·1931ko hauteskundeetan gehiengoa eskuratu errepublikar ezkertiarrek eta sozialistek. Hego E.H eskuineko alderdiak irabazi , EAJ buru.
·Gorte Konstituziogileek parlamentu batzorde bat sortu, Konstituzioa prestatzeko.
b) 1931ko Konstituzioa
· Beste eskubideen artean izaera bereziko autonomia eskualdeak aitortzeko oinarriak jarri.
·Konstituzio ezkertiarra .
·Errepublika : langileen elkartea, demokratikoa, aurrerakoia eta dezentralizatua. Eskualde autonomiaduna. Erlijio ofizialik gabea. Sufragio unibertsala ( emakumeak ere ) autonomía eskualdeak.
· Kataluniak 1932. Estatutua lortu. Eskubide indibidualak eta politikoak : legea, herriaren borondatearen adierazpen bide, Espaina Zuzenbide Estatu, erlijio askatasuna eta jabetza pribatu indibiduala mugatzea.
· Parlamentu erregimena ezarri : herriaren burujabetza Gorteen edo Parlamentuaren esku gelditu. Parlamentuak aginpide legegilea.
2.BIURTEKO ERREFORMISTA
· Azañaren gobernua, ezkerreko indar errepublikarrak, sozialistak eta nazionalistak biltzen zituena.
- 1931tik 1933ra erreforma egitasmo zabala. Behin behineko gobernuak proposatua jarraituz.
- Arazoak konpontzea eta demokraziaren, laikotasunaren eta kulturaren balioak sustatzea zen helburua.

2.1 Nekazaritzaren erreforma
· Nekazaritzaren Erreformarako Oinarrien Legea: Kontserbadoreen oposizioaren ondorioz eta errepublikarrek formula moderatuak erabili nahi zituztelako.
- Ezerezean gelditzekotan egon zen. Baina Sanjurjo matxinadaren krisiari esker 1932 erreformarako egitasmoa idatzi eta eztabaida egin zuten.
· Proiektuaren puntu nagusiak : latifundioei soilik ezartzea eta erein gabeko lurren behin behineko okupazioa bideratzea. Desjabetu. Nekazaritza Erreformarako Institutuak Koordinatuta.
· Erreforma oso mantso , lur jabeak haserre desjabetzeko mehatxua. Proposamen anarkista iraultzailegoetara jo.
2.2 Erlijioaren auzia
Ondorioz katolikoak eta buruzagi errepublikarrak urrundu. Eta Jesusen Lagundia desegin. Hego EH.Konstituzioak Errepublika estatu laikoa zela aldarrikatu. Azañak erlijioaren balioen kontrako hartu karlistek. –Karlist Elkartasun Tradizionalistan bat egin.
2.3 Autonomiak
a) Estatu katalana
Alcala Zamorak onespena 1932.
- hezkuntza eta finantza arloetan murrizketak.
- Kataluniako erakunde autonomikoak indarrean.
–Macia Generalitateko lehendakari. Luis Compays parlamentuko lehendak.
b) Euskal Estatutua
Estatutuaren idazketan errepublikarrak parte hartzea.
- Estatutuaren aldeko beste kanpaina 1932.
- EAJ / Errepub proiektu berria aurkeztu. – Nafar. Eten.
- Idazketa batzordea 1932 eta 1933 bukatu. Udalerri gehienen babesa izan. ( Araba izan ezik )
- Estatutua onartzeko erreferenduma .
- Autonomiaren proiektuan parte hartzeari ezezkoa atzeratu Gorteetan onesteko prozesua.
c) Galiziar Estatutua
-Gerra zibila hasi eta eragotzi.
2.4. Erreforma militarra
Erreforma militarra krisialdia armadan . 1932 Sanjurjada iraultza.
- Armadaren eta nekazaritzaren erreformaren kontra matxinatu ziren. Estatutu katalanaren eztabaidaren kontra ere, Espainiaren batasunari erasotzn. –Gbernuak estatu kolpea ezereztu eta Sanjurjo atxilotu.
2.5 Hezkuntzaren erreforma
· Ezinbestekoa herrialdea modernizatzeko.
- konstituzioaren arabera nahitaezkoa Lehen Hezkuntza. Doakoa eta MISTOA. – Analfabetismo Aurre egiteko.
- Bigarren Hezkuntzann hobekuntzak eta Unibertsitatean ikerketa arloa sustatu.
2.6 Azañaren gobernuaren krisia
a) Gizarte gatazkak
1932 eta 1933 gizarte gatazkak larritu.
b) Eskuinaren berrantolaketa
· Giz. Gatazk ondorioz esker errepublikarraren kontrako sektoreen bategitea.
- CEDAren sortze bakarra Madrilen.
- Monarkiko kontserbadorea sortu.
- Azañak dimisioa 1933. – Zamora buru, ondoren Martinez Barrio.
- Hauteskunde orokorretan emakumeak botoa lehen aldiz.
3. ESKUINDARREN BIURTEKOA 1933-36
·CEDA garaile.
· Eskuindarran 1936. Urtera arte. Alejandro Lerrouz, Jose Maria Gil-Robles buru zuen koalizio konfesional katolikoak.
·CEDA ez zen gobernuan berehala sartu.
- Erradikalak altxamendua antolatzeko mehatxua. Lerrouxek, Gil-Roblesen laguntzarekin, erreformaren kontrako politika abian. Eta lorpen asko deuseztatu erregimenaren egonkortasuna kolokan jarriz.
3.1 Erreformismoaren kontrako politika
a) Militarren auzia
·Sanjurjo estatu kolpearen ondorioz amnistía eman.
b) Nekazaritza arloko kontraerreforma
·Aurrerapauso guztiak deuseztatu.
- Lehenengo jabeei itzuli lur batzuk > Liskarrak areagotu.
c) Autonomien auzia
·Nuriako Estatutua bertan behera, Generalitat eta Parlamentua.
·Euskal Estatutuan gobernu erradikal-zedistaren Gorteek onartzeko zegoen baina bertan behera.
3.2 Indar politikoen berrantolaketa
1934tik Aurrera indar politiko gehienen berrantolaketa prozesuari ekin zioten.
a) Eskuineko alderdien berrantolaketa
·JONS eta Espainiako Falangea elkartu.
- Estatu kolpea ematearen alde.
- Alemanian egiten zituzten moduko manifestazioak imitatu.
b) Ezkerreko alderdien berrantolaketa
· Alderdiek bat egin > Ezker Errepublikazalea sortu.
3.3 Politika eskuindarraren erradikalizatzea
·Konstituzioaren Berme Auzitegiak betoa jarri Kataluniako Parlamentuaren laborarien kontratuen legeari.( Nekazari katalanen onurako legea) Kataluniako Lliga alderdi eskuindarrak salatu,
·Hego E.H 1934an Kontzertu Ekonomiak kentzeko asmoaren zurrumurrua. 3 euskal probintzietan babesteko batzordeak. – 3 probintziek batzorde bateratua aukeratzeko erreferenduma adierazi. – Legez kampo jo zuten.
3.4 1934 ko urriko iraultza
a) Tentsio giroa nagusi
 -Tentsioa giroa:
- Nekazal langileek grebara
- Diputatu sozialista atxilotu. Gobernuaren kontrako batzarra / Kontzertu ekonomikoei eraso.
- Horri aurre egiteko euskal nazionalistak eta sozialistak elkartu. CEDAk manifestazio batean , Covadongan.
· Iraultzaren gertaleku nagusiak Asturias, Katalunia eta Hego E.H.
b) Asturiasko eta Kataluniako gertaerak
·Iraultzaren zergatia: Gobernuan CEDAko 3 ministro sartu > errepublika suntsitzea eta faxismoa ezartzearen beldur.
.Ondoren:
- UGTren greba orokorra,
- Asturiasen armak hartu.
- Companysek Kataluniako Errepublika aldarrikatu eta Generalitat indargabetu.
.Gobernuak: –Errepresio gogorra Afrikako armadak, Francisco Franco buru. Asturiasko meatzariei eraso.
-Generalitateko presidentea eta hainbat buruzagi eta sindikatuetako kide espetxeratuak ,egoitza asko itxi.
c) Iraultza hego Euskal Herrian
·Alderdi Sozialistak eta UGT greba orokorrarekin bat.
· EAJk ez zuen parte hartu baina langile klase nazionalistak elkartasuna adierazi zion.
· Gil- Roblesek gogor zapaldu erantzuna.
3.5 Gobernuaren egonkortasun eza eta biurteko eskuindarraren amaiera
·1934ko gertaeren ondorioz eskuindarren politika erradikalizatu zen.
-ezkertiarrak elkarrengana hurbiltzen hasi ziren.
· Azañak Ezkertiarrak kalera ateratzea zuen asmoa.
- Eskuindarren gobernuaren barruan eskandalu handia:estraperloa edo merkatu beltza egitea.
- Lerrouxek dimisioa eman behar.
-Ondorioz bi kabinete gobernuan:arrakastarik ez.
·1936an Fronte Popularra sortzeko hitzarmena sinatu, anarkismoa izan ezik. Fronte Pop. Atera zen garaile.
4. FRONTE POPULARRA  1936
· Ezkertiarrek ezkerreko alderdi errepublikarren koalizio handi batean bilduta hauteskundeetan.
·Hainbat alderdi zeuden : Errepublikarra / PSOE …
- Fronte Popularrak irabazi hauteskundeak.
- Hego EH EAJ eta ezkerreko errepublikarrak irabazle / Araba eta NAfarroan aldiz eskuin tradicionalista karlista.
· Azañan Errepublikako lehendakaria hautatu.
4.1 Gobernuaren erreformak eta gatazka soziala
·Gobernuaren helburu nagusiak :
- amnistía / eskuineko gobernuaren zapalkuntzaren biktimentzat/ Konstituz. Errespetat / zergen errreform moderat / nekazari txikien eta merkataru baldintzak hobetzea.
· Kataluniako Autonomia Estatutua berriro indarrean.
· Falangea legez kanpo.
· 1936tik iraultza giroa : grebak, okupazioak, armadaren kontrako erasoak….
4.2 Errepublikaren kontrako konspirazioa
· Gorteetan:Jose Calvo Sotelo eta Jose Maria Gil.
- Errepublikaren kontrako konspirazioa:
- Kaleetako istiluak:Castillo eta Calvo Sotelo hil > gatazka areagotu.
· Azpiko jokoak:Armadako goi kargudunak monarkikoekin eta karlistekin elkartu, Errepublika eraisteko.
· 1936 iberian penintsulan hasi Altxamendu nazionala Franco jeneralaren gidaritzapean.
Gerra zibila ekarri 3 urtez.
DEBORAH LOZANO
ZIORTZA BELLIDO
2D 2010-11
ARTE BATXILERGOA